۳ ضلع مثلث درمان «مرض قند» / معجزه «ورزش» برای دیابتی ها

به گزارش ساینس بلاگ تعداد مبتلایان به دیابت نوع یک و نوع ۲ در جهان درحالی در حال افزایش است که متاسفانه بیش از ۷۵ درصد بیماران در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می کنند و نیمی از مبتلایان به دیابت یعنی بیش از ۲۳۰ میلیون نفر هم از بیماری خود بی خبر هستند.

بر اساس آمار منتشر شده از آخرین مطالعه کشوری در سال ۱۴۰۰ برآورد تعداد کل بیماران دیابتی در جمعیت بالای ۲۵ سال در ایران بیش از ۷ میلیون نفر و در همان سال شیوع دیابت نیز بیش از ۱۴ درصد (متوسط قند خون در جمعیت ذکر شده ۱۰۵.۵۱ میلیگرم در دسی لیتر بوده است) برآورد شد که سهم زنان ۱۴.۷۱ درصد و سهم مردان ۱۳.۴۴ درصد بوده است. همچنین شیوع پیش دیابت در همین جمعیت ۲۴.۷۹ درصد بوده است که سهم زنان ۲۳.۵۴ درصد و سهم مردان ۲۶.۳۵ درصد بوده است.

دیابت و عوارض آن یکی از علل اصلی مرگ زود هنگام در اکثر کشورها معرفی می شود و در این میان عوارض قلبی_عروقی یکی از علل اصلی مرگ در مبتلایان به دیابت است و در برخی از کشورها مسئول بیش از نیمی از مرگ ها است.

دکتر سودا محرم زاده – متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان در گفت وگوی تفصیلی با ساینس بلاگ با بیان اینکه شیوع دیابت در جهان بسیار زیاد است اظهار کرد: دیابت یکی از علل اصلی مرگ ومیر انسان ها در جهان است و بسیاری از انسان ها به دلیل ابتلا به این بیماری غیرواگیر جان خود را از دست می دهند.

وضعیت ابتلا به دیابت در جهان

 وی درباره وضعیت ابتلا به دیابت در جهان گفت: براساس آخرین گزارش فدراسیون بین المللی دیابت (IDF) که در سال ۲۰۲۱ منتشر شده بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در جهان به دیابت مبتلا هستند. سرعت شیوع دیابت بسیار زیاد است و ارزیابی ها بیانگر این است که تعداد مبتلایان به این بیماری به ۷۰۰ میلیون نفر تا سال ۲۰۳۰ می رسد.

دیابت در ایران بالاتر از میانگین جهانی

محرم زاده با بیان اینکه نرخ رشد دیابت در ایران نیز بسیار زیاد است تصریح کرد: متاسفانه میزان رشد دیابت در کشور ما از میانگین جهانی بیشتر است. براساس گزارش های وزارت بهداشت میزان شیوع دیابت بیشتر از ۱۵ درصد است و حدود ۲۵ درصد ایرانیان به «پیش دیابت» مبتلا هستند.  

ارتباط تنگاتنگ دیابت نوع ۲ با سبک زندگی

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان توضیح داد: هنگامی که از دیابت سخن به میان می آید بیشتر منظور «دیابت نوع ۲» است که ارتباط تنگاتنگی با سبک زندگی دارد. برخی عوامل بروز دیابت از کنترل افراد خارج است اما بسیاری از عواملی که منشاء ابتلا به دیابت هستند به راحتی کنترل می شوند. تغییر سبک زندگی خود می تواند تا حد قابل توجهی احتمال ابتلا به دیابت را کاهش دهد.

دیابت چیست؟

محرم زاده درباره دلایل ابتلا به دیابت گفت: موادغذایی که به صورت روزانه مصرف می کنیم ۳ درشت مغذی «چربی» «کربوهیدرات» و «پروتئین» دارند. در افرادی که مبتلا به دیابت هستند توانایی بدن برای «متابولیزه کردن» کربوهیدرات ها کاهش می یابد و در نتیجه کربوهیدرات ها که در فرآیند هضم و جذب به قند تبدیل شده اند نمی توانند به درستی به سلول ها منتقل شوند. در چنین شرایطی قند پشت سلول باقی می ماند و تجمع آن در خون سبب افزایش قند خون می شود که به این شرایط «دیابت» گفته می شود.

وی با بیان اینکه «ابتلا به دیابت» طیف های متفاوتی دارد خاطرنشان کرد: این احتمال وجود دارد که مبتلایان به دیابت هنوز در مراحل ابتدایی ابتلا بوده و اصطلاحا در مرحله «پیش دیابت» باشند و هنوز  قند خون آن ها افزایش نیافته باشد.

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با اشاره به افراد مستعد ابتلا به دیابت گفت: مبتلایان به چاقی افراد دارای بافت عضلانی کم کسانی که رژیم غذایی مناسبی ندارند و به اندازه کافی سبزیجات و فیبر مصرف نمی کنند و مهم تر از همه افرادی که زندگی غیر فعالی دارند در حال سپری کردن پله های مقدماتی دیابت هستند.

خطر فقر بافت عضلانی برای ابتلا به دیابت

وی با اشاره به باورهای جامعه در ارتباط با ابتلا به دیابت تاکید کرد: بنابر باور عمومی جامعه فقط افراد بسیار چاق به دیابت مبتلا می شوند؛ این در حالی است که شیوع دیابت در افرادی که به چاقی مبتلا نیستند نیز در حال افزایش است. شیوع دیابت در میان افراد لاغر بیانگر این است که منشاء دیابت فقط به تجمع چربی در بدن محدود نمی شود بلکه «کمبود بافت عضلانی» نیز می تواند منشاء ابتلا به دیابت باشد.

محرم زاده با بیان اینکه کمبود بافت عضلانی به «سبک زندگی افراد» مربوط می شود افزود: سبک زندگی نقش موثری در پیشگیری از ابتلا به دیابت دارد. هنگامی که از سبک زندگی سخن می گوییم دو مولفه «سبک تغذیه» و «میزان فعالیت بدنی» را در کانون توجه قرار می دهیم.

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان بیان کرد: مجامع علمی بر میزان بافت عضلانی و ظرفیت متابولیزه کردن هر چه بیشتر و مؤثرتر مواد غذایی برای پیشگیری از دیابت تاکید می کنند. فعالیت های ورزشی می توانند سبب افزایش بافت عضلانی شوند. ماهیت سیستم عضلانی بدن مانند سایر سیستم های بدن است و اگر  مورد استفاده قرار نگیرد تحلیل می رود.

محرم زاده ادامه داد: برخی افراد الگوهای غذایی سالم دارند اما با فعالیت های ورزشی بیگانه هستند. عضلات بدن در فقدان فعالیت ورزشی رفته رفته کوچک می شود و شاید به نازکی پوست برسد. بر همین اساس هم برخی از مراجعان کلینیک دیابت رویان به هیچ وجه چاق نیستند اما هیچ گونه فعالیت ورزشی نداشته اند. عضلات بدن برخی مبتلایان به دیابت به قدری نازک شده که استخوان های زیر عضلات آنها به راحتی لمس می شود. فقدان بافت عضلانی افراد را در مسیری قرار می دهد که نتوانند موادغذایی را به خوبی متابولیزه کنند و کلید ابتلا به دیابت آنها زده شود.

پیشگیری از دیابت با ورزش

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با بیان اینکه فعالیت ورزشی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت بسیار ضروری است تاکید کرد: فعالیت ورزشی فواید متنوعی دارد که تقویت بافت یکی از آن فواید به حساب می آید. همچنین برای داشتن یک سبک زندگی سالم «تعادل میان دریافت موادغذایی و سوزاندن آن» بسیار مهم است که باید همواره مورد توجه قرار گیرد. به طور معمول میزان موادغذایی دریافتی از میزان نیاز پایه ای بدن بیشتر است که این میزان مازاد می بایست سوزانده شود؛ هنگامی که میزان موادغذایی مازاد و انرژی حاصل از آن سوزانده نشود در بدن تجمع کرده و به بدن آسیب وارد می کند. بیماری های متابولیک مانند چاقی سندروم متابولیک و دیابت نوع ۲ در بسیاری از موارد به دلیل تجمع کالری مازاد در بدن در طولانی مدت ایجاد می شود.

۳ ضلع مثلث درمان دیابت

وی با بیان اینکه «تغذیه» «دارو درمانی» و «فعالیت ورزشی» سه اضلاع مثلث درمان دیابت نوع ۲ را تشکیل می دهند گفت: اهمیت اضلاع مثلث درمانی دیابت نوع ۲ به یک اندازه است. اگر مبتلایان به دیابت نوع ۲ فقط داروهای تجویزی را مصرف کنند اما نسبت به رعایت الگوی غذایی و فعالیت ورزشی بی توجه باشند نه تنها بیماری آنها بهبود نمی یابد بلکه نیاز به مصرف دارو نیز افزایش می یابد.

محرم زاده درباره الگوهای غذایی مبتلایان به دیابت نوع ۲ توضیح داد: افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ می بایست مصرف قند ساده و کالری دریافتی خود را بر طبق برنامه غذایی مناسب خود کاهش دهند و از پرخوری اجتناب کنند و فیبر بیشتری مصرف کنند.

اهمیت ورزش و توقف عضله سوزی در دیابتی ها

این متخصص با بیان اینکه درباره فعالیت های ورزشی بیماران مبتلا به دیابت چندان سخن گفته نمی شود افزود: پیاده روی راحت ترین و در دسترس ترین کار ممکن است؛ به نحوی که تمام افراد جامعه با پیاده روی می توانند کمک قابل توجهی به کنترل قند خون خود کنند. اگرچه پیاده روی به کنترل قندخون بسیار کمک می کند اما ضعف بزرگ بیماران دیابتی یعنی کمبود بافت عضلانی را جبران نمی کند. بیمارانی که به دلیل ضعف و کمبود بافت عضلانی به دیابت مبتلا شده اند با پیاده روی نمی توانند این کمبود را جبران کنند.

وی ادامه داد: ساخت بافت عضلانی مبتلایان دیابت به دلیل سخت بودن جذب کربوهیدرات ها با سرعت کمی انجام می شود. نه تنها عضله سازی به سختی انجام می شود بلکه میزان عضله سوزی این بیماران بیشتر از افراد دیگر است. برنامه ورزشی مبتلایان به دیابت نوع ۲ باید به نحوی باشد که آمادگی جسمانی آنها برای توقف روند عضله سوزی افزایش دهد.

چرایی کاهش عضله سازی در مبتلایان دیابت

این متخصص درباره چرایی افزایش عضله سوزی و کاهش عضله سازی مبتلایان به دیابت گفت: مقاومت به انسولین مهم ترین ویژگی دیابت نوع ۲ است. انسولین مانند کلید عمل می کند؛ یعنی درب سلول را به روی قند باز می کند. هنگامی که انسولین کاهش می یابد یا سلول به آن پاسخ نمی دهد مقاومت به انسولین ایجاد می شود. سیستم بدنی اغلب بیماران دیابتی به انسولین به طور مؤثری پاسخ نمی دهد. انسولین علاوه بر این که برای دریافت قند توسط سلول ضروری است از مهمترین موادی است که فعالیت «آنابولیک»  دارد؛ یعنی سبب ترمیم و رشد عضلات می شود.

وی ادامه داد: انسولین یکی از چهار هورمون موثر در ساخت عضله است؛ به دلیل اینکه سلول های عضلانی در بدن بیماران دیابتی به خوبی به انسولین واکنش نمی هد در نتیجه عضله سازی به درستی انجام نمی شود. به طور معمول پس از ۳۰ سالگی یک تا ۲ درصد بافت عضلانی بدن به صورت سالانه از دست می رود و این پدیده برای مبتلایان به دیابت به چهار تا پنج درصد می رسد.  

محرم زاده گفت: حرکات قدرتی سبب تقویت عضلات می شود؛ بنابراین برای داشتن عضلات خوب باید تمریناتی فراتر از کارهای روتین روزانه داشته باشیم. تمرین های ورزشی با کش وزنه زدن با دمبل تمرین با دستگاه های بدنسازی یا با وزن بدن به افزایش بافت عضلانی کمک می کند. افزایش بافت عضلانی به معنای منابع بیشتر سوزاندن قند خون است.

و اما ورزش های مناسب دیابتی ها

این متخصص فیزیولوژی ورزش ادامه داد: تمام راهنماهای کنترل و درمان دیابت  (diabetes guidelines) در سطح دنیا تأکید می کنند که برنامه ورزشی بیماران دیابتی باید حداقل شامل ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی هوازی مانند پیاده روی و شناکردن باشد و همچنین به منظور افزایش قدرت و حجم بافت عضلانی خود می یایست دو جلسه غیرمتوالی در هفته تمرینات مقاومتی انجام دهند.

وی با بیان اینکه تمام فعالیت های ورزشی منجر به افزایش عضله نمی شوند تاکید کرد: هر فعالیتی که سبب افزایش سوخت وساز بدن شود برای دیابتی ها حداکثر فایده را به همراه نخواهد داشت. برای مثال این احتمال وجود دارد که طبقات یک ساختمان چهار طبقه را هر روز طی کنیم؛ اگرچه تعداد ضربان قلب افزایش می یابد اما این موضوع به معنای ورزش کردن نیست و نمی تواند تمام فواید ورزش کردن را برای بدن تامین کند. اگرچه پیاده روی از مزایای فراوانی برخوردار است اما نمی تواند جایگزین یک برنامه خوب ورزشی شود. زیرا پیاده روی به افزایش بافت عضلانی منجر نمی شود. با این حال اگر با شدت و مدت مناسب انجام شود می تواند نقش موثری در کنترل بافت های چربی اطرف قلب و احشای شکمی و کنترل وزن داشته باشد.  

چگونه بافت های تحلیل رفته دیابتی ها را به تنظیمات کارخانه بازگردانیم؟

محرم زاده با اشاره به نتایج پژوهش های ورزشی توضیح داد: نتایج مطالعات ورزشی بسیار جذاب است. بازهم تکرار می کنم مثلث درمانی دیابت نوع۲ از ۳ ضلع «دارودرمانی» «ورزش کردن» و «رعایت الگوی غذایی» تشکیل شده است. هدف «رعایت الگوی غذایی» و «دارو درمانی» کنترل دیابت است اما ضلع سوم درمان دیابت یعنی «ورزش کردن» می تواند به شکل معجزه آسایی علاوه بر کنترل به  درمان دیابت نیز کمک کند. اگر برنامه ورزشی منطبق با ویژگی های بدنی فرد مبتلا به دیابت باشد می تواند بافت های تحلیل رفته و عملکرد فیزیولوژیک تغییر یافته در بیشتر بافت های بدن و نه تنها عضلات را به تنظیمات کارخانه بازگرداند.

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان ادامه داد: ورزش کردن آثار منحصر به فردی برای بدن به ارمغان می آورد و می تواند بافت هایی که بر اثر دیابت تحلیل رفته و یا دچار تغییر ساختار یا عملکرد شده اند را تا حد قابل توجهی بازیابی کند. ورزش کردن بر خلاف دارودرمانی که ممکن است عوارضی هم داشته باشند بیشترین فایده را به همراه دارد. بافت های مختلف بدن در اثر فعالیت ورزشی شبه هورمون هایی را ترشح می کنند که برای سلامت قلب استخوان کبد مغز و … بدن مناسب است. اگرچه علم هنوز درباره چرایی تاثیر ترشح این شبه هورمون ها توسط بافت ها به نتیجه قطعی نرسیده است و بیشتر این مطالعات در مرحله تحقیقات حیوانی قرار دارد اما تاثیر ورزش کردن بر بافت ها و از جمله عضلات بدن غیرقابل کتمان است.  

احتمال ابتلا به سایر بیماری ها با حرکات ورزشی اشتباه

وی با بیان اینکه سلامت عمومی دیابتی ها می بایست هنگام ورزش کردن در نظر گرفته شود گفت: افراد مبتلا به دیابت با چالش های متعددی در ارتباط با سلامتی خود مواجه هستند و معمولاً به بیماری های مختلفی مانند آرتروز و التهاب مبتلا می شوند. پیش از شروع فعالیت ورزشی وضعیت جسمانی مبتلایان به دیابت باید ارزیابی شود.

محرم زاده درباره برنامه ورزشی مناسب بیماران مبتلا به دیابت خاطرنشان کرد: یک برنامه ورزشی مناسب و اصولی باید در وهله نخست در جهت رفع مسائل و مشکلات بیماران مانند زانو درد کمردرد یا ضعف عضلانی باشد و سپس دنبال اهداف دیگر مانند کاهش وزن باشد. برنامه ورزشی بیماران دیابتی می بایست پله به پله ارزیابی شود و بیماران باید به برنامه ورزشی پایبند باشند.  

تاخیر در بهبود زخم ها در مبتلایان دیابت

این متخصص فیزیولوژی ورزش گفت: میزان آسیب دیدگی بیماران مبتلا به دیابت نسبت به سایر افراد بیشتر است و زخم های این بیماران با تاخیر خوب می شود. زخم می تواند بیرونی باشد و روی پوست ایجاد شود یا درونی و مثلا زخم تاندون باشد.  با توجه به احتمال بالای آسیب بیماران دیابتی این گروه از بیماران باید به نحوی ورزش کنند تا از مزایای ورزش کردن برخوردار شوند و آسیب نبینند.

وی ادامه داد: بیماران مبتلا به دیابت نبایددر زمان ورزش کردن درد داشته باشند. اگر یک بیماری دیابتی به هنگام ورزش کردن درد را احساس کند باید بداند که در حال آسیب دیدن است. ورزش کردن نباید با درد همراه باشد. افرادی که برای بیماران دیابتی برنامه ورزشی تنظیم می کنند می بایست درباره مکانیسم بیماری دیابت و مشکلات متعددی که بیماران دیابتی مستعد آن ها هستند همچنین داروهای مصرفی بیماران اطلاعات کافی داشته باشند. پیش از شروع یک برنامه تمرین ورزشی بیماران دیابتی با یک فرد متخصص مشورت کنند. خوشبختانه گروهی از متخصصان فیزیولوژی ورزش نسبت به وضعیت بیماران دیابتی دارای دانش کافی هستند و در این زمینه فعالیت می کنند.

از ورزش فرار نکنید

محرم زاده تاکیدکرد: به تمام افراد جامعه توصیه می کنم که از ورزش کردن فراری نباشند. همچنین دیابتی ها باید بدانند که ورزش می تواند معجزه های فراوانی برای آنها به ارمغان بیاورد. بعنوان کسی که سال هاست در زمینه تجویز تمرین ورزشی برای بیماران فعالیت می کند باید بگویم ورزش کردن برای دیابت حقیقتا یک معجزه می کند.

پایان خبر ساینس بلاگ