متن شکواییه چک برگشتی: راهنمای جامع، نمونه فرم های کیفری، حقوقی و ثبتی (به همراه نکات کلیدی)

اگه با چک برگشتی سروکار پیدا کردین و نمی دونید از کجا شروع کنید، متن شکواییه چک برگشتی یا هر روش دیگه برای پیگیریش، اینجا همه چی رو براتون توضیح دادیم. پیدا کردن راه درست برای احقاق حق، بدون سردرگمی و کلافگی، آسون نیست؛ اما با این راهنمای جامع، قدم به قدم همراهتون هستیم تا بدون هیچ مشکلی، حق تون رو بگیرید و اون چک بی محل رو وصول کنید.

چک یکی از مهم ترین اسناد توی معاملات ماست، یه جورایی مثل پول نقد می مونه که زمان پرداختش رو یه کوچولو جابجا می کنه. ولی خب، همیشه همه چی اون طور که انتظار داریم پیش نمی ره و گاهی وقتا چک برمی گرده، یعنی «بلامحل» میشه. اینجاست که صاحب چک می مونه و کلی سوال که حالا باید چه کار کنم؟ چطوری حقم رو بگیرم؟

مطمئناً شنیدن کلمه «چک برگشتی» برای هیچ کس خوشایند نیست و حسابی اعصاب خردکن محسوب میشه. اما نگران نباشید، چون این مشکل راه حل های قانونی داره. این مقاله یه راهنمای کامل و جامع هست که کمک می کنه با همه جزئیاتش آشنا بشید و بدونید چطور باید از طریق شکایت کیفری، دعوای حقوقی یا اجراییه ثبتی، پولتون رو از کسی که چک بی محل داده، پس بگیرید. از شرایط هر کدوم از این روش ها گرفته تا مهلت های قانونی و مراحل عملی، همه رو با مثال و نمونه براتون توضیح میدیم. پس با ما همراه باشید.

چک برگشتی (بلامحل) چیست؟

بیاید اول از همه ببینیم اصلاً این «چک برگشتی» یا «چک بلامحل» یعنی چی؟ وقتی یه نفر چکی رو صادر می کنه، یعنی داره به بانک دستور میده که یه مبلغ مشخصی رو از حسابش به کسی که چک رو داره، پرداخت کنه. حالا اگه دارنده چک بره بانک و به هر دلیلی نتونه پول رو بگیره، اون چک «بلامحل» میشه و بهش میگن «چک برگشتی».

دلایل رایج برگشت خوردن چک

ممکنه از خودتون بپرسید که چرا یه چک برمی گرده؟ دلایلش می تونه متنوع باشه:

• موجودی کافی نیست: این رایج ترین دلیله. یعنی صادرکننده چک به اندازه مبلغ چک، تو حسابش پول نداشته.
• حساب مسدود شده: ممکنه حساب بانکی صادرکننده چک به دلایلی مثل حکم قضایی یا درخواست خودش، مسدود شده باشه.
• امضا فرق داره: امضای روی چک با نمونه امضای صاحب حساب تو بانک فرق داشته باشه.
• نقص فنی یا اشتباه در تنظیم: مثلاً مبلغ چک به عدد و حروف با هم نخونه یا قلم خوردگی داشته باشه.

اولین گام: دریافت گواهی عدم پرداخت (برگشتی) از بانک

وقتی با یه چک برگشتی مواجه میشید، اولین و مهم ترین کاری که باید انجام بدید اینه که برید بانک و ازشون «گواهی عدم پرداخت» یا همون «برگشتی» رو بگیرید. این گواهی یه سند خیلی مهمه که ثابت می کنه شما برای گرفتن پولتون به بانک مراجعه کردید ولی نتونستید پول رو بگیرید.

اهمیت گواهی عدم پرداخت

این گواهی مثل شناسنامه چک برگشتی شماست. بدون اون، تقریباً هیچ کدوم از مراحل قانونی بعدی رو نمی تونید پیش ببرید. اطلاعاتی که تو این گواهی میاد خیلی دقیق و کامله:

• کد رهگیری معتبر.
• مشخصات کامل چک (شماره، تاریخ، مبلغ).
• مشخصات کامل صادرکننده و دارنده چک.
• دلیل دقیق عدم پرداخت (مثلاً کسری موجودی).
• تاریخ مراجعه شما به بانک.

مهلت قانونی برای برگشت زدن چک

یه نکته خیلی مهم اینه که برای برگشت زدن چک و گرفتن گواهی عدم پرداخت، مهلت های قانونی وجود داره. این مهلت ها بسته به محل صدور و پرداخت چک فرق می کنه:

• اگه هم محل صدور و هم محل پرداخت چک تو ایران و تو یه شهر باشن: 15 روز از تاریخ صدور چک.
• اگه محل صدور و پرداخت چک تو ایران ولی تو دو شهر مختلف باشن: 45 روز از تاریخ صدور چک.
• اگه محل صدور چک خارج از ایران باشه ولی تو ایران پرداخت بشه: 4 ماه از تاریخ صدور چک.

البته، برای چک های جدید (سامانه صیادی) این مهلت ها کمی تغییر کرده و رویه به این سمته که شما تا 6 ماه از تاریخ درج شده در چک فرصت دارید به بانک مراجعه و تقاضای عدم پرداخت کنید. ولی برای ثبت شکایت کیفری، مهلت 6 ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شروع میشه که جلوتر مفصل توضیح میدیم.

یادتون باشه که اگه موجودی حساب صادرکننده چک کمتر از مبلغ چک باشه، شما می تونید همون مبلغ موجود رو بگیرید و برای باقیمانده مبلغ، گواهی عدم پرداخت دریافت کنید. یا اینکه می تونید کلاً هیچ مبلغی دریافت نکنید و برای کل مبلغ چک، گواهی عدم پرداخت بگیرید.

روش های قانونی پیگیری چک برگشتی: انتخاب بهترین گزینه

خب، حالا که چک برگشتی رو تو دستتون دارید و گواهی عدم پرداخت هم گرفتید، نوبت به این می رسه که انتخاب کنید از کدوم روش قانونی برای وصول پولتون اقدام کنید. کلاً سه راه اصلی پیش روتونه: شکایت کیفری، دعوای حقوقی و اجراییه ثبتی. هر کدوم مزایا و معایب خودشون رو دارن و باید با توجه به شرایط خاص چک و وضعیت صادرکننده، بهترین گزینه رو انتخاب کنید.

برای اینکه بهتر بتونید تصمیم بگیرید، یه جدول مقایسه ای جامع براتون آماده کردیم:

روش	هدف اصلی	مبنای قانونی	مزایا	معایب	مرجع رسیدگی	مهلت ها (برای طرح شکایت/دعوا)
شکایت کیفری	مجازات صادرکننده و وصول وجه	قانون صدور چک، آیین دادرسی کیفری	اهرم فشار قوی، مجازات، احتمال جلب و بازداشت	محدودیت در شرایط (همه چک ها کیفری نیستند)، مهلت های کوتاه	دادسرا و دادگاه کیفری	۶ ماه از تاریخ چک برای ارائه به بانک، ۶ ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت برای ثبت شکواییه
دعوای حقوقی	وصول وجه و خسارات	قانون صدور چک، آیین دادرسی مدنی	قابلیت پیگیری برای همه چک ها (حتی غیرکیفری)، مطالبه خسارت تأخیر تأدیه و دادرسی، توقیف اموال	طولانی تر از ثبتی، نیاز به پرداخت هزینه دادرسی	دادگاه حقوقی (یا شورای حل اختلاف برای مبالغ کمتر)	مهلت برگشت زدن چک (۱۵، ۴۵ یا ۴ ماه)، مرور زمان ۵ ساله برای چک های تجاری
اجرائیه ثبتی	وصول سریع وجه	قانون صدور چک، آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی	سرعت بالا، عدم نیاز به دادگاه در مرحله اول، هزینه کمتر در شروع	نیاز به معرفی مال، هزینه اجراییه (۵% مبلغ چک)، احتمال توقف عملیات اجرایی	اداره ثبت اسناد (بخش اجرای اسناد)	مهلت خاصی ندارد (فقط باید چک را در مهلت های قانونی برگشت زده باشید)

پیگیری از طریق شکایت کیفری چک برگشتی (شکواییه)

خب، رسیدیم به یکی از قوی ترین و البته حساس ترین راه ها برای پیگیری چک برگشتی: شکایت کیفری. اگه چک شما شرایط لازم رو داشته باشه، می تونید با طرح شکایت کیفری، فشار زیادی رو به صادرکننده چک وارد کنید که هم پولتون رو پس بده و هم به خاطر جرمی که مرتکب شده، مجازات بشه.

شرایط ضروری برای کیفری کردن چک

مهم ترین نکته اینجاست که هر چکی رو نمیشه کیفری کرد. قانون برای این کار شرایط سفت و سختی گذاشته که باید رعایت بشه (ماده 13 قانون صدور چک):

1. مهلت 6 ماهه اول: شما باید حتماً تو 6 ماه از تاریخ صدور چک (تاریخی که روی چک نوشته شده)، برای وصولش به بانک مراجعه کرده باشید و گواهی عدم پرداخت رو گرفته باشید. اگه این مهلت بگذره، دیگه نمیشه شکایت کیفری کرد.
2. مهلت 6 ماهه دوم: بعد از اینکه گواهی عدم پرداخت رو از بانک گرفتید، باز هم 6 ماه فرصت دارید که شکایت کیفری خودتون رو ثبت کنید. اگه تو این 6 ماه هم دست دست کنید، دیگه فرصت شکایت کیفری رو از دست میدید.

موارد عدم قابلیت طرح شکایت کیفری

یه سری چک ها هم هستن که کلاً نمی تونید بابتشون شکایت کیفری کنید، حتی اگه همه مهلت ها رو هم رعایت کرده باشید. این موارد رو خوب به خاطر بسپارید:

• چک های تضمینی: اگه تو متن چک قید شده باشه یا تو دادگاه ثابت بشه که چک بابت ضمانت انجام یه معامله یا تعهد صادر شده، قابل شکایت کیفری نیست. مثلاً چک ضمانت حسن انجام کار.
• چک های سفید امضا: اگه چک رو بدون مبلغ یا بدون تاریخ به کسی داده باشید و اون خودش بعداً اطلاعات رو پر کرده باشه، شکایت کیفری ممکن نیست.
• چک های مشروط: اگه وصول چک به انجام یه کار یا تحقق یه شرط خاصی وابسته باشه و این شرط تو متن چک نوشته شده باشه (مثلاً «در صورت انتقال سند پرداخت شود»).
• چک های بدون تاریخ یا تاریخ مقدم: اگه چک اصلاً تاریخ نداشته باشه یا تاریخ صدورش زودتر از تاریخ واقعی نوشته شده باشه (مثلاً امروز 15 فروردینه ولی روی چک خورده 10 فروردین)، کیفری نیست.
• چک های بابت معاملات نامشروع یا ربوی: اگه ثابت بشه چک بابت یه معامله غیرقانونی یا ربا صادر شده، از نظر کیفری قابل پیگیری نیست.
• چک های بانکی و چک پول: این ها رو نمیشه کیفری کرد، چون صادرکننده اش بانک هست نه شخص.
• ظهرنویسی بعد از برگشت: اگه چک بعد از برگشت خوردن به شخص دیگه ای ظهرنویسی و منتقل شده باشه، اون دارنده جدید نمی تونه شکایت کیفری کنه.
• فوت صادرکننده چک: اگه صادرکننده چک فوت کرده باشه، دیگه جنبه کیفری منتفی میشه و باید از طریق حقوقی پیگیری کنید.
• پرداخت وجه یا رضایت: اگه صادرکننده قبل از شکایت، پول رو پرداخت کنه یا رضایت دارنده رو بگیره، دیگه جرمی وجود نداره.

مرجع صالح برای رسیدگی

اگه چک شما شرایط کیفری رو داشت، برای طرح شکایت باید به «دادسرا» مراجعه کنید. دقیقاً دادسرای محلی که بانک صادرکننده چک اونجا قرار داره (مثلاً اگه بانک شعبه انقلاب هست، دادسرای همون منطقه).

مراحل عملی ثبت شکواییه کیفری

ثبت شکایت کیفری هم مثل هر کار قانونی دیگه ای، مراحل خاص خودش رو داره:

1. ثبت نام ثنا: اول از همه باید تو سامانه ثنا ثبت نام کنید و هویتتون احراز بشه. بدون ثنا، هیچ کار قضایی نمیشه انجام داد.
2. گواهی عدم پرداخت: همون طور که گفتیم، گواهی عدم پرداخت رو باید از بانک بگیرید و حواستون به مهلت 6 ماهه باشه.
3. جمع آوری دلایل: اصل و کپی چک، گواهی عدم پرداخت و هر مدرکی که به معامله اصلی مربوط میشه (مثل قرارداد یا فاکتور) رو آماده کنید.
4. تنظیم شکواییه: اینجا خیلی مهمه. باید یه شکواییه دقیق و حقوقی بنویسید.
5. ثبت شکواییه: بعد از تنظیم، شکواییه رو از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید.

فرایند رسیدگی: اول تو دادسرا تحقیقات مقدماتی انجام میشه. اگه جرم ثابت بشه، دادسرا کیفرخواست صادر می کنه و پرونده میره دادگاه کیفری. دادگاه رسیدگی می کنه و اگه صادرکننده مجرم شناخته بشه، حکم مجازات و پرداخت وجه چک رو صادر می کنه.

متن کامل نمونه شکواییه کیفری چک برگشتی

یه نمونه شکواییه کیفری برای چک برگشتی رو اینجا براتون می نویسم تا باهاش آشنا بشید. این متن کلیه و باید با اطلاعات پرونده شما تکمیل بشه:

بسمه تعالی

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

موضوع: شکوائیه صدور چک بلامحل و تقاضای تعقیب کیفری و صدور قرار تأمین خواسته

شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شاکی]
شماره ملی: [شماره ملی شاکی]
نشانی کامل: [آدرس دقیق شاکی]
شماره تماس: [شماره تماس شاکی]

مشتکی عنه (صادرکننده چک):
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی مشتکی عنه]
شماره ملی: [شماره ملی مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)
نشانی کامل: [آخرین آدرس دقیق مشتکی عنه]
شماره تماس: [شماره تماس مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)

وکیل شاکی: (در صورت داشتن وکیل)
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی وکیل]
شماره پروانه وکالت: [شماره پروانه]
نشانی: [آدرس دفتر وکیل]
شماره تماس: [شماره تماس وکیل]

موضوع شکایت: صدور یک فقره چک بلامحل (ماده 7 قانون صدور چک)

تاریخ وقوع جرم: [تاریخ برگشت چک مندرج در گواهی عدم پرداخت]
محل وقوع جرم: [نام بانک و شعبه ای که چک برگشت خورده است]

میزان خسارت وارده (مبلغ چک): [مبلغ چک به ریال] ریال (معادل [مبلغ چک به تومان] تومان)

دلایل و منضمات:
1.  اصل و کپی مصدق یک فقره چک به شماره [شماره چک] مورخ [تاریخ صدور چک] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه].
2.  اصل و کپی مصدق گواهی عدم پرداخت صادره از بانک محال علیه به شماره [شماره گواهی] مورخ [تاریخ گواهی عدم پرداخت].
3.  کپی مصدق [سند یا قرارداد مربوط به معامله] (در صورت وجود).
4.  وکالت نامه (در صورت داشتن وکیل).

شرح واقعه:
احتراماً به استحضار عالی می رساند؛ مشتکی عنه آقای/خانم [نام و نام خانوادگی مشتکی عنه] به نشانی فوق الذکر، در تاریخ [تاریخ صدور چک] یک فقره چک به شماره [شماره چک] به مبلغ [مبلغ چک به ریال] ریال عهده حساب جاری شماره [شماره حساب] بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] در وجه اینجانب/موکل (شاکی) صادر نموده است.
اینجانب/موکل در تاریخ [تاریخ مراجعه به بانک برای برگشت زدن] جهت وصول مبلغ چک به بانک محال علیه مراجعه نمودم، لیکن به علت [علت عدم پرداخت مانند: عدم کفایت موجودی / مسدودی حساب]، بانک از پرداخت وجه چک امتناع ورزید و گواهی عدم پرداخت (برگشتی) به شماره [شماره گواهی عدم پرداخت] در تاریخ [تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت] صادر و به اینجانب/موکل تسلیم گردید.
با توجه به اینکه چک مذکور دارای کلیه شرایط قانونی جهت طرح شکایت کیفری می باشد (و فاقد موانع مندرج در ماده 13 قانون صدور چک از قبیل تضمینی، سفید امضا، مشروط یا بدون تاریخ بودن است) و مهلت های قانونی مقرر در ماده 11 قانون صدور چک (6 ماه از تاریخ صدور چک برای مراجعه به بانک و 6 ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت برای طرح شکایت) نیز کاملاً رعایت شده است، لذا عمل مشتکی عنه مصداق بارز صدور چک بلامحل محسوب می گردد.

خواسته:
با تقدیم این شکوائیه و منضمات پیوستی، مستنداً به مواد 3، 7 و 15 قانون صدور چک و مواد 74 و 75 قانون آیین دادرسی کیفری، موارد ذیل مورد تقاضاست:
1.  صدور قرار تعقیب کیفری و مجازات مشتکی عنه به جرم صدور چک بلامحل.
2.  صدور قرار تأمین خواسته به میزان وجه چک و کلیه خسارات دادرسی و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید تا زمان پرداخت، جهت توقیف اموال مشتکی عنه.

با تشکر و احترام
[نام و نام خانوادگی شاکی یا وکیل]
[امضا]
[تاریخ]

مجازات صدور چک بلامحل

قانونگذار برای صادرکننده چک بلامحل مجازات هایی رو در نظر گرفته که شامل حبس و محرومیت از داشتن دسته چک میشه. مجازات ها بر اساس مبلغ چک متفاوته (ماده 7 قانون صدور چک):

• مبالغ کمتر از 780 میلیون ریال (78 میلیون تومان): حبس تا حداکثر 6 ماه.
• مبالغ از 780 میلیون ریال تا 3 میلیارد و 900 میلیون ریال: حبس از 6 ماه تا یک سال.
• مبالغ بیشتر از 3 میلیارد و 900 میلیون ریال: حبس از یک سال تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال.

اگه یه نفر چند تا چک بلامحل صادر کرده باشه، مجموع مبالغ چک ها ملاک تعیین مجازات قرار می گیره.

نمونه رأی دادگاه کیفری چک بلامحل

اینجا یه نمونه از رأی دادگاه رو براتون میارم (با حذف اطلاعات هویتی) تا با شکل و شمایل این احکام آشنا بشید:

رأی دادگاه

پرونده کلاسه: [شماره کلاسه پرونده]
شعبه: [شماره شعبه] دادگاه عمومی جزایی [نام شهرستان]
دادنامه شماره: [شماره دادنامه]

شاکی: آقای [نام شاکی] با وکالت آقای/خانم [نام وکیل]
متهم: آقای [نام متهم]

اتهام: صدور چک بلامحل

متن رأی دادگاه کیفری صدور چک برگشتی:
در خصوص شکایت آقای [نام شاکی] با وکالت [نام وکیل] علیه آقای [نام متهم] دایر بر صدور [تعداد] فقره چک بلامحل به شماره [شماره چک] مورخ [تاریخ چک] به مبلغ [مبلغ چک] ریال عهده بانک [نام بانک]، با توجه به شکایت شاکی خصوصی و صدور گواهینامه عدم پرداخت از بانک محال علیه و صدور کیفرخواست علیه متهم از ناحیه دادسرا و عدم حضور متهم در دادگاه و عدم دفاع وی نسبت به اتهام انتسابی و سایر قرائن و محتویات پرونده، بزهکاری متهم موصوف برای دادگاه محرز و مسلم است. لذا مستنداً به مواد 3، 7 و 22 قانون صدور چک و اصلاحات بعدی، نامبرده به تحمل [مدت حبس] حبس تعزیری و محرومیت از داشتن دسته چک به مدت [مدت محرومیت] محکوم می گردد. رأی صادره غیابی و از تاریخ ابلاغ ظرف مدت 10 روز قابل اعتراض واخواهی در همین دادگاه است.

رئیس شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی [نام شهرستان]

پیگیری از طریق دعوای حقوقی مطالبه وجه چک برگشتی (دادخواست)

اگه چک شما شرایط کیفری رو نداشت یا اصلاً دلتون نمی خواست صادرکننده چک مجازات بشه و فقط می خواستید به پولتون برسید، راهش طرح «دعوای حقوقی» هست. این روش برای خیلی از چک ها کاربرد داره و شما می تونید علاوه بر اصل پول چک، خسارت های دیگه تون رو هم از طریق دادگاه بگیرید.

تفاوت های کلیدی با شکایت کیفری

دعوای حقوقی چند تا تفاوت اساسی با شکایت کیفری داره که باید بدونید:

• هدف: تو دعوای حقوقی، هدف فقط گرفتن پول چک و خسارت های وارده هست، نه مجازات کردن صادرکننده.
• سوء نیت: تو این روش، لازم نیست ثابت کنید صادرکننده چک قصد بدی داشته یا عمداً چک بی محل داده. همین که پول رو نپرداخته باشه، کافیه.
• شمول: خوبی این روش اینه که تقریباً برای همه چک ها قابل اجراست؛ حتی همون چک هایی که گفتیم از نظر کیفری قابل پیگیری نیستن (مثل چک تضمین).

مزایای انتخاب روش حقوقی

انتخاب روش حقوقی، مزایای خاص خودش رو داره:

• مطالبه خسارت تأخیر تأدیه: می تونید علاوه بر مبلغ چک، خسارت تأخیر تأدیه رو هم از تاریخ سررسید چک از صادرکننده بگیرید.
• توقیف اموال (تأمین خواسته): با شرایط خاصی می تونید درخواست توقیف اموال صادرکننده رو بدید، حتی بدون اینکه لازم باشه خسارتی رو به دادگاه پرداخت کنید (ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی).
• پیگیری در موارد خاص: اگه صادرکننده چک فوت کرده باشه یا چک به شخص دیگه ای ظهرنویسی شده باشه، روش حقوقی بهترین راهه.
• ابطال معاملات فرار از دین: اگه صادرکننده برای اینکه پول چک رو نده، اموالش رو به اسم کس دیگه ای کرده باشه، می تونید از دادگاه بخواید اون معامله ها رو باطل کنه.

مهلت های طرح دعوای حقوقی و مرور زمان

برای طرح دعوای حقوقی هم باید حواستون به مهلت ها باشه، البته این مهلت ها کمی با مهلت شکایت کیفری فرق می کنه:

• مهلت برگشت چک: اول از همه باید همون مهلت های 15، 45 یا 4 ماهه برای برگشت زدن چک و گرفتن گواهی عدم پرداخت رو رعایت کرده باشید.
• مرور زمان 5 ساله: اگه چک شما جنبه تجاری داشته باشه (یعنی بین دو تاجر رد و بدل شده باشه)، طبق ماده 318 قانون تجارت، از تاریخ آخرین اقدام قانونی، 5 سال فرصت دارید برای پیگیری حقوقی. بعد از 5 سال، دیگه دعوای حقوقی پذیرفته نمیشه.
• چک های غیرتجاری: برای چک هایی که جنبه تجاری ندارن، مرور زمان خاصی وجود نداره و شما هر وقت که بخواید می تونید دعوای حقوقی رو مطرح کنید (البته به شرط رعایت مهلت برگشت زدن چک).

مراحل عملی ثبت دادخواست حقوقی

مراحل ثبت دادخواست حقوقی خیلی شبیه به ثبت شکواییه کیفریه:

1. ثبت نام ثنا: باز هم باید تو سامانه ثنا ثبت نام کرده باشید.
2. گواهی عدم پرداخت: گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک ضروریه.
3. جمع آوری مدارک: اصل و کپی مصدق چک، گواهی عدم پرداخت و هر مدرک دیگه ای که لازمه.
4. تنظیم دادخواست: باید یه دادخواست حقوقی دقیق و جامع بنویسید.
5. ثبت دادخواست: از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دادخواست رو ثبت کنید.

فرایند رسیدگی: دادخواست شما به دادگاه حقوقی (یا شورای حل اختلاف اگه مبلغ چک زیر 20 میلیون تومنه) ارجاع میشه. دادگاه به موضوع رسیدگی می کنه و اگه ادعای شما ثابت بشه، حکم به پرداخت وجه چک و خسارات مربوطه رو صادر می کنه. بعد از قطعی شدن حکم، وارد مرحله اجرای حکم میشید.

متن کامل نمونه دادخواست مطالبه وجه چک برگشتی

اینم یه نمونه دادخواست مطالبه وجه چک برگشتی:

به نام خدا

ریاست محترم دادگاه عمومی/شورای حل اختلاف شهرستان [نام شهرستان]

خواهان:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی خواهان]
شماره ملی: [شماره ملی خواهان]
نشانی کامل: [آدرس دقیق خواهان]
شماره تماس: [شماره تماس خواهان]

خوانده:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی خوانده]
شماره ملی: [شماره ملی خوانده] (در صورت اطلاع)
نشانی کامل: [آخرین آدرس دقیق خوانده]
شماره تماس: [شماره تماس خوانده] (در صورت اطلاع)

وکیل خواهان: (در صورت داشتن وکیل)
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی وکیل]
شماره پروانه وکالت: [شماره پروانه]
نشانی: [آدرس دفتر وکیل]
شماره تماس: [شماره تماس وکیل]

تعیین خواسته و بهای آن:
1.  مطالبه مبلغ [مبلغ چک به ریال] ریال (معادل [مبلغ چک به تومان] تومان) بابت وجه یک فقره چک به شماره [شماره چک] مورخ [تاریخ صدور چک].
2.  مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید چک ([تاریخ سررسید]) تا زمان اجرای حکم، بر اساس نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی.
3.  مطالبه کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل و...) تا زمان اجرای حکم.
4.  تقاضای صدور قرار تأمین خواسته جهت توقیف اموال خوانده به میزان خواسته.

دلایل و منضمات:
1.  کپی مصدق یک فقره چک به شماره [شماره چک] مورخ [تاریخ صدور چک] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه].
2.  کپی مصدق گواهی عدم پرداخت صادره از بانک محال علیه به شماره [شماره گواهی] مورخ [تاریخ گواهی عدم پرداخت].
3.  وکالت نامه (در صورت داشتن وکیل).
4.  کپی مصدق [سند یا قرارداد مربوط به معامله] (در صورت وجود).

شرح دادخواست:
احتراماً به استحضار عالی می رساند؛ خوانده محترم آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده] به موجب یک فقره چک به شماره [شماره چک] مورخ [تاریخ صدور چک] و به مبلغ [مبلغ چک به ریال] ریال، در وجه اینجانب/موکل (خواهان) صادر و تسلیم نموده است.
اینجانب/موکل در تاریخ [تاریخ مراجعه به بانک برای برگشت زدن] به بانک محال علیه مراجعه نمودم، اما به دلیل [علت عدم پرداخت مانند: عدم کفایت موجودی / مسدودی حساب]، بانک از پرداخت وجه چک امتناع ورزید و گواهی عدم پرداخت به شماره [شماره گواهی عدم پرداخت] در تاریخ [تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت] صادر گردید.
نظر به اینکه با وجود مراجعات مکرر اینجانب/موکل، خوانده محترم از پرداخت وجه چک و خسارات وارده امتناع می ورزد، لذا مستنداً به قانون صدور چک، قانون تجارت، قانون آیین دادرسی مدنی و تبصره الحاقی به ماده 2 قانون صدور چک، درخواست صدور حکم محکومیت خوانده به پرداخت اصل مبلغ چک، خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید تا زمان پرداخت بر اساس نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی و نیز کلیه خسارات دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت وجود) مورد استدعاست.
ضمناً جهت جلوگیری از تضییع حقوق اینجانب/موکل، تقاضای صدور قرار تأمین خواسته مبنی بر توقیف اموال خوانده به میزان خواسته نیز از محضر دادگاه محترم مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
[نام و نام خانوادگی خواهان یا وکیل]
[امضا]
[تاریخ]

پیگیری از طریق اجراییه ثبتی چک برگشتی (سریع ترین راه)

اگه دنبال سریع ترین راه برای گرفتن پول چک برگشتی تون هستید و می دونید که صادرکننده چک چه اموالی داره، «اجرائیه ثبتی» بهترین گزینه ست. این روش معمولاً از دو روش دیگه سریع تر به نتیجه می رسه و نیاز به دوندگی های دادگاهی کمتری داره.

مزایا و شرایط

اجرائیه ثبتی خیلی مزیت های خوبی داره، ولی چند تا شرط مهم هم برای استفاده ازش هست:

• سرعت بالا: مهم ترین مزیتش سرعتشه. اگه بتونید مال و اموالی از صادرکننده معرفی کنید، خیلی زودتر به پولتون می رسید.
• بدون نیاز به دادگاه (اولیه): تو مرحله اول لازم نیست دادخواست یا شکواییه بدید و برید دادگاه. مستقیماً با اداره ثبت سروکار دارید.
• شرط اصلی: معرفی مال: شما باید دقیقاً بدونید که صادرکننده چک چه اموالی داره (مثل ملک، ماشین، حساب بانکی) تا بتونید به اداره ثبت معرفی کنید. اگه مالی برای توقیف نباشه، این روش عملاً فایده ای نداره.
• هزینه اجراییه: هزینه اجراییه ثبتی 5% مبلغ چک هست که اولش خودتون باید پرداخت کنید. بعداً این هزینه رو هم می تونید از صادرکننده چک بگیرید.

مراحل عملی صدور اجراییه ثبتی

گرفتن اجراییه ثبتی هم مراحل مشخصی داره:

1. گواهی عدم پرداخت: مثل دو روش دیگه، باید گواهی عدم پرداخت رو از بانک گرفته باشید.
2. مراجعه به اداره ثبت: با مدارکتون برید «اداره ثبت اسناد و املاک» محلی که بانک صادرکننده چک اونجا قرار داره (بخش اجرای اسناد).
3. تکمیل فرم درخواست: یه فرم مخصوص درخواست صدور اجراییه هست که باید تکمیلش کنید.
4. ابلاغ اجراییه: اداره ثبت، اجراییه رو به صادرکننده چک ابلاغ می کنه و بهش 10 روز فرصت میده که پول رو پرداخت کنه.
5. توقیف و فروش اموال: اگه تو 10 روز پول پرداخت نشد، اموالی که شما معرفی کرده بودید توقیف و بعد از طی مراحل قانونی، برای وصول مبلغ چک فروخته میشه.

متن کامل نمونه فرم درخواست صدور اجراییه چک برگشتی (فرم ثبتی)

اینم یه نمونه فرم درخواست صدور اجراییه ثبتی. این فرم ها معمولاً از پیش آماده هستن ولی دونستن محتواش خالی از لطف نیست:

بسمه تعالی

ریاست محترم اداره اجرای اسناد رسمی شهرستان [نام شهرستان]

موضوع: درخواست صدور اجراییه نسبت به چک بلامحل

احتراماً؛
نظر به اینکه یک فقره چک به شماره [شماره چک] به مبلغ [مبلغ چک به ریال] ریال، عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] کد [کد شعبه] توسط آقای/خانم [نام و نام خانوادگی صادرکننده] فرزند [نام پدر صادرکننده]، تاریخ تولد/تاریخ ثبت [تاریخ تولد/ثبت صادرکننده]، شماره شناسنامه/شماره ثبت [شماره شناسنامه/ثبت صادرکننده] صادره/ثبت شده [محل صدور/ثبت]، شماره ملی/کدشناسه [شماره ملی/کدشناسه صادرکننده] به نشانی [آدرس کامل صادرکننده] و کد پستی [کد پستی صادرکننده] صادر گردیده و طبق گواهی عدم پرداخت مورخ [تاریخ گواهی عدم پرداخت] صادره از بانک فوق الذکر، به علت [علت عدم پرداخت] بلامحل اعلام شده است؛

لذا اینجانب آقای/خانم [نام و نام خانوادگی متقاضی] فرزند [نام پدر متقاضی]، تاریخ تولد/تاریخ ثبت [تاریخ تولد/ثبت متقاضی]، شماره شناسنامه/شماره ثبت [شماره شناسنامه/ثبت متقاضی] صادره/ثبت شده [محل صدور/ثبت]، شماره ملی/کدشناسه [شماره ملی/کدشناسه متقاضی] به نشانی [آدرس کامل متقاضی] و کد پستی [کد پستی متقاضی] به عنوان دارنده قانونی چک، درخواست صدور اجراییه نسبت به وصول مبلغ [مبلغ چک به ریال] ریال وجه چک فوق الذکر را دارم.

ضمناً در صورت عدم انجام تعهد در ظرف مهلت مقرر قانونی / همزمان با ابلاغ اجراییه، تقاضای توقیف اموال نامبرده (صادرکننده) به میزان وجه چک و کلیه خسارات قانونی از قبیل هزینه اجراییه، به شرح مشخصات ذیل را دارم:
[در اینجا مشخصات اموال معرفی شده توسط متقاضی برای توقیف درج می گردد، مانند: ملک، خودرو، حساب بانکی و...]

با تشکر و احترام
نام و نام خانوادگی متقاضی
امضا
تاریخ

چالش های توقف عملیات اجرایی ثبتی

گاهی وقتا ممکنه صادرکننده چک برای اینکه عملیات اجرایی رو متوقف کنه، ادعاهایی مثل کلاهبرداری، خیانت در امانت یا تضمینی بودن چک رو مطرح کنه. طبق ماده 23 قانون صدور چک، اگه مرجع قضایی (دادسرا یا دادگاه) ظن قوی به این ادعاها پیدا کنه یا احساس کنه که اجرای سند ضرر جبران ناپذیری وارد می کنه، می تونه با گرفتن یه وثیقه مناسب، دستور توقف عملیات اجرایی رو بده.

یه چالش اینجا اینه که این ادعاها معمولاً تو دادسرا مطرح میشه، ولی بعضی قاضی های دادسرا می گفتن که صدور قرار توقف عملیات اجرایی، کار دادگاه حقوقیه، نه دادسرا. این موضوع باعث سردرگمی میشد. اما اداره کل حقوقی قوه قضائیه با صدور نظریه مشورتی شماره 7/1403/613 تأکید کرده که دادسرا هم به عنوان مرجع رسیدگی کننده به شکایت کیفری صادرکننده چک، می تونه این قرار توقف رو صادر کنه.

مطالبه خسارات جانبی در چک برگشتی

وقتی چک شما برگشت می خوره، فقط اصل پول نیست که از دست میره، بلکه کلی هزینه و خسارت دیگه هم بهتون وارد میشه. خوشبختانه، قانون برای این خسارات هم چاره ای اندیشیده و شما می تونید اون ها رو هم از صادرکننده چک مطالبه کنید.

خسارت تأخیر تأدیه

این خسارت یعنی جریمه ای که صادرکننده چک باید بابت تأخیر در پرداخت پول به شما بده. مبنای محاسبه این خسارت، نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزیه و از تاریخ سررسید چک تا زمانی که پول رو می گیرید، محاسبه میشه. این خسارت فقط به عهده صادرکننده چک هست و ظهرنویس ها یا ضامن ها مسئولیتی در قبالش ندارن.

خسارات دادرسی و حق الوکاله

تمامی هزینه هایی که برای پیگیری پرونده تون متحمل میشید، مثل هزینه دادرسی، هزینه دفتر خدمات قضایی، و حق الوکاله وکیل (اگه وکیل گرفته باشید)، رو می تونید از صادرکننده چک مطالبه کنید. دادگاه بر اساس تعرفه های قانونی این هزینه ها رو محاسبه می کنه و به شما برگردونده میشه.

خسارت قراردادی (وجه التزام) در مقابل خسارت قانونی

یه نکته جالب دیگه اینکه، شما و صادرکننده چک می تونید قبلش توافق کنید که اگه چک برگشت خورد، چقدر خسارت به دارنده چک پرداخت بشه. به این میگن «وجه التزام» یا «خسارت قراردادی». دیوان عالی کشور تو رأی وحدت رویه شماره 805 خودش گفته که این توافق آزاده و حتی اگه مبلغش از خسارت قانونی (نرخ تورم) بیشتر باشه، ایرادی نداره، به شرط اینکه با قوانین دیگه مثل قوانین پولی و بانکی مغایرت نداشته باشه.

یعنی شما می تونید یا خسارت قانونی (بر اساس تورم) رو بگیرید، یا اگه از قبل توافق کرده بودید، وجه التزام رو مطالبه کنید. حتی اگه دادگاه اول حکم به خسارت قانونی داده باشه، می تونید دوباره دادخواست بدید و وجه التزام رو بخواید.

نقش حیاتی وکیل متخصص در پرونده های چک برگشتی

شاید فکر کنید که خب، خودم می تونم همه این کارها رو انجام بدم. درسته، از نظر تئوری میشه، ولی پرونده های چک برگشتی، مخصوصاً اگه پیچیدگی خاصی داشته باشن، کلی ظرافت حقوقی دارن که ممکنه از چشم یه آدم عادی پنهان بمونه. اینجاست که وکیل متخصص مثل یه راهنما و پشتوانه محکم عمل می کنه.

وکیل متخصص تو این پرونده ها می تونه:

• شانس موفقیت رو بالا ببره: با تجربه و آشنایی کامل به قوانین و رویه های قضایی، بهترین راه رو برای شما انتخاب می کنه و شانس پیروزیتون رو چند برابر می کنه.
• زمان رو کم کنه: روند دادرسی پیچیده و زمان بره. یه وکیل می تونه با سرعت و دقت بیشتری پرونده رو جلو ببره و شما زودتر به نتیجه برسید.
• جلوی اشتباهات رو بگیره: کوچک ترین اشتباه تو تنظیم شکواییه یا دادخواست یا رعایت نکردن مهلت ها، می تونه کل پرونده رو به هم بزنه. وکیل جلوی این اشتباهات رو می گیره.
• فشار روانی رو کم کنه: دوندگی های دادگستری و سروکله زدن با مسائل قانونی، خودش استرس زاست. وقتی یه وکیل متخصص کنار خودتون دارید، از بار این استرس ها کم میشه.
• بهترین روش رو انتخاب کنه: با توجه به شرایط شما و چک برگشتی، وکیل می تونه تشخیص بده که کدوم روش (کیفری، حقوقی، ثبتی) برای شما بهترینه.

مراحل شکایت از چک برگشتی

همونطور که تا اینجا گفتیم، چه بخواید شکایت کیفری کنید و چه دعوای حقوقی، یه سری مراحل اولیه هست که باید حتماً طی کنید:

1. ثبت نام در سامانه ثنا

اولین قدم، بدون استثنا، اینه که تو سامانه ثنا ثبت نام کنید. این سامانه همون جاییه که همه ابلاغیه ها و نامه های قضایی شما میاد. می تونید حضوری برید دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا غیرحضوری از طریق سایت ثنا این کار رو انجام بدید. مدارک هویتی تون رو هم حتماً همراه داشته باشید.

2. برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت

این هم یه مرحله حیاتیه. باید برید بانکی که چک روش صادر شده و چک رو برگشت بزنید. یادتون باشه که برای این کار، 6 ماه از تاریخ صدور چک بیشتر فرصت ندارید. بعد از برگشت زدن، بانک بهتون «گواهی عدم پرداخت» میده که گفتیم سند خیلی مهمیه.

3. جمع آوری اسناد و مدارک

هر چیزی که می تونه به پرونده شما کمک کنه رو جمع آوری کنید. مثل:

• اصل و کپی چک.
• گواهی عدم پرداخت بانک.
• قرارداد یا فاکتوری که بابتش چک رو گرفتید.
• هر مدرک دیگه ای که معامله یا طلب شما رو ثابت می کنه.

4. تهیه و تنظیم دادخواست یا شکواییه

این بخش، قلب پرونده شماست. باید خیلی دقیق و با زبان حقوقی، ماجرای چک برگشتی رو بنویسید و خواسته تون رو مشخص کنید. اینکه دقیقاً چی می خواید (اصل پول، خسارت، مجازات). اینجا واقعاً مشورت با یه وکیل متخصص می تونه خیلی بهتون کمک کنه تا دادخواست یا شکواییه تون کامل و بی نقص باشه و چیزی از قلم نیفته.

5. ثبت دادخواست یا شکواییه

بعد از اینکه دادخواست یا شکواییه تون رو آماده کردید، باید اون رو به همراه مدارک پیوست، از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید تا پرونده تون به جریان بیفته.

فرایند رسیدگی به شکایت از چک برگشتی

وقتی شکایت یا دادخواست شما ثبت میشه، بسته به اینکه کیفری باشه یا حقوقی، مسیر رسیدگی فرق می کنه.

رسیدگی به شکایت کیفری نسبت به چک برگشتی

اگه شکواییه کیفری داده باشید، مراحل اینجوری پیش میره:

1. ارجاع به دادسرا: پرونده اول میره دادسرا. اینجا دادستان و بازپرس تحقیقات اولیه رو انجام میدن و بررسی می کنن که آیا جرمی اتفاق افتاده یا نه.
2. ارجاع به دادگاه کیفری: اگه دادسرا تشخیص بده که جرم صدور چک بلامحل محرزه، کیفرخواست صادر می کنه و پرونده رو میفرسته دادگاه کیفری. قاضی دادگاه جلسه تشکیل میده، حرف های طرفین رو گوش میده و حکم نهایی رو صادر می کنه (مثلاً حبس برای صادرکننده و پرداخت وجه چک).
3. اجرای حکم: بعد از قطعی شدن حکم، پرونده برای اجرای مجازات و وصول مبلغ چک به واحد اجرای احکام دادسرا فرستاده میشه.

رسیدگی به دعوای حقوقی مطالبه وجه چک برگشتی

اگه فقط دادخواست حقوقی داده باشید، مسیر ساده تره:

1. ارجاع به دادگاه حقوقی: دادخواست شما مستقیم میره دادگاه حقوقی (یا شورای حل اختلاف اگه مبلغ کم باشه). اینجا دیگه خبری از دادسرا نیست.
2. رسیدگی و صدور حکم: دادگاه به موضوع رسیدگی می کنه و اگه ادعای شما ثابت بشه، حکم به پرداخت وجه چک و خسارات رو صادر می کنه.
3. اجرای حکم: بعد از قطعی شدن حکم، پرونده میره واحد اجرای احکام دادگاه حقوقی تا پول شما وصول بشه.

موارد عدم امکان طرح شکایت کیفری نسبت به چک برگشتی

تا اینجا حسابی درباره شرایط شکایت کیفری صحبت کردیم. حالا می خوایم خلاصه وار و به زبان خودمونی یه بار دیگه مرورشون کنیم. یادتون باشه، تو این موارد، فقط می تونید دادخواست حقوقی بدید:

• چک بابت تضمین باشه (مثلاً ضمانت کار یا تعهد).
• چک سفید امضا باشه و بعداً مبلغ یا تاریخش پر شده باشه.
• چک بدون تاریخ باشه یا تاریخش صوری (مقدم بر صدور واقعی) باشه.
• چک بابت معامله های نامشروع یا ربوی صادر شده باشه.
• وصول چک مشروط به انجام یه کار خاص باشه و این شرط تو متن چک نوشته شده باشه.
• چک های بانکی یا چک پول باشه (صادرکننده شخص نیست).
• بعد از برگشت خوردن چک، اون رو به کس دیگه ای ظهرنویسی کرده باشید.
• 6 ماه از تاریخ برگشت خوردن چک گذشته باشه و شکایت کیفری نکرده باشید.
• صادرکننده چک فوت کرده باشه.
• صادرکننده چک قبل از طرح شکایت، پول رو پرداخت کرده باشه یا رضایت شما رو گرفته باشه.
• شما در هر مرحله ای از رسیدگی رضایت بدید.

مجازات چک برگشتی

قبلاً گفتیم که قانون برای صدور چک بلامحل مجازات هایی رو در نظر گرفته. این مجازات ها توی ماده 7 قانون صدور چک اومده و بسته به مبلغ چک، فرق می کنه:

• اگه مبلغ چک کمتر از 78 میلیون تومن باشه: تا 6 ماه حبس.
• اگه مبلغ چک بین 78 میلیون تا 390 میلیون تومن باشه: از 6 ماه تا 1 سال حبس.
• اگه مبلغ چک بیشتر از 390 میلیون تومن باشه: از 1 سال تا 2 سال حبس و 2 سال هم ممنوعیت از داشتن دسته چک.

اگه یه نفر چند تا چک بی محل صادر کرده باشه، همه مبلغ ها رو با هم جمع می کنن و بر اساس اون، مجازات رو تعیین می کنن.

مطالبه خسارت توسط دارنده چک برگشتی

همونطور که توضیح دادیم، شما می تونید علاوه بر اصل مبلغ چک، خسارت های دیگه ای رو هم مطالبه کنید. این خسارت ها شامل:

• خسارت تأخیر تأدیه: یعنی جریمه ای که صادرکننده به خاطر دیر پرداخت کردن پول باید بده. این خسارت از تاریخ سررسید چک تا وقتی پول رو می گیرید، بر اساس نرخ تورم بانک مرکزی محاسبه میشه. این خسارت فقط به عهده صادرکننده چک هست و ظهرنویس و ضامن مسئولیتی ندارن.
• خسارات دادرسی و حق الوکاله: همه هزینه هایی که برای پیگیری پرونده دادید، مثل هزینه دادگاه، دفتر خدمات قضایی و پول وکیل، رو می تونید از صادرکننده چک بگیرید.

نحوه پرداخت خسارت چک برگشتی

یه سوال مهم پیش میاد که خسارت رو چطوری محاسبه می کنن؟ آیا باید فقط بر اساس تورم باشه یا میشه جور دیگه ای هم توافق کرد؟

اداره کل حقوقی قوه قضائیه توی یه نظریه مشورتی جدید (شماره 7/1403/844) گفته که شما و صادرکننده چک می تونید از قبل با هم توافق کنید که اگه چک برگشت خورد، یه مبلغ مشخصی رو به عنوان «وجه التزام» یا «خسارت قراردادی» پرداخت کنه. این مبلغ می تونه حتی بیشتر از خسارت قانونی (بر اساس تورم) باشه و اشکالی نداره، به شرط اینکه خلاف قانون نباشه.

پس، شما دو راه دارید: یا خسارت قانونی رو بگیرید، یا اگه قبلاً توافق کرده بودید، وجه التزام رو مطالبه کنید. حتی اگه دادگاه اولیه ای حکم به خسارت قانونی داده باشه، شما می تونید دوباره دادخواست بدید و مطالبه وجه التزام رو بکنید.

رسیدگی به شکایت از چک برگشتی چقدر طول می کشد؟

مدت زمان رسیدگی به پرونده چک برگشتی، بستگی به روشی داره که انتخاب می کنید. معمولاً رسیدگی کیفری کمی طولانی تر از حقوقیه. ولی در کل، باید برای یه پروسه زمان بر آماده باشید. حداقل 6 ماه تا یک سال زمان لازمه تا پرونده به نتیجه برسه و شما به پولتون برسید. البته این زمان ممکنه بیشتر هم بشه.

یکی از راه هایی که می تونه به سرعت کار کمک کنه، اینه که مهلت های 6 ماهه برگشت زدن چک و ثبت شکایت کیفری رو رعایت کنید. اگه این مهلت ها بگذره، کارتون سخت تر میشه و ممکنه فقط بتونید از طریق حقوقی اقدام کنید که اون هم زمان خودش رو می طلبه.

شکایت کیفری یا دعوای حقوقی؟ کدام یک برای دارنده چک برگشتی مناسب تر است؟

این سوال واقعاً به شرایط شما بستگی داره. دارنده چک معمولاً دوست داره سریع تر به پولش برسه و کمتر تو دادگاه ها دوندگی کنه. اینجا باید بگم که روش «حقوقی» معمولاً برای وصول پول، سریع تر و راحت تره.

اگه صادرکننده چک سوء نیت داشته و عمداً چک بی محل داده، یا شما کلاً می خواید مجازات بشه، شکایت «کیفری» گزینه خوبیه. ولی یادتون باشه که دادگاه های کیفری بیشتر به مجازات صادرکننده کار دارن تا وصول پول شما. برای پولتون، بازم باید دنبالش برید.

ولی اگه فقط می خواید پولتون رو بگیرید و براتون مهم نیست صادرکننده مجازات بشه یا نه، روش «حقوقی» مناسب تره. این روش مزایای زیادی داره که تو ادامه می خوایم بهشون اشاره کنیم.

مزایای طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه چک برگشتی

اگه می خواید پولتون رو بگیرید، روش حقوقی چند تا مزیت خوب داره:

1. توقیف اموال: می تونید همزمان با دادخواست، درخواست «تأمین خواسته» بدید و از دادگاه بخواید اموال صادرکننده چک رو توقیف کنه، حتی می تونید درخواست ممنوع الخروجی هم بدید.
2. بدون پرداخت هزینه برای توقیف: اگه ظرف 15 روز از تاریخ چک، هم چک رو برگشت زده باشید و هم دادخواست حقوقی رو ثبت کرده باشید، می تونید بدون اینکه خسارت احتمالی رو به دادگاه پرداخت کنید، دستور توقیف اموال بگیرید.
3. مطالبه خسارت تأخیر تأدیه: تو روش حقوقی می تونید خسارت تأخیر تأدیه رو هم مطالبه کنید.
4. ابطال معاملات فرار از دین: اگه صادرکننده چک برای اینکه پول رو نده، اموالش رو به اسم کس دیگه ای کرده باشه، این کارش «معامله به قصد فرار از دین» شناخته میشه که هم جرمه و هم از نظر حقوقی باطله.

مرور زمان طرح دعوا نسبت به چک برگشتی

راجع به مرور زمان یا همون «مهلت برای طرح دعوا»، قانون یه سری چیزا رو گفته. اگه چک بین تاجرها رد و بدل شده باشه یا کلاً برای امور تجاری صادر شده باشه، 5 سال از آخرین اقدام قانونی فرصت دارید تا دعوا رو مطرح کنید. بعد از این 5 سال، دیگه نمی تونید از طریق دادگاه اقدام کنید.

اما اگه چک شما تجاری نباشه (یعنی بین افراد عادی رد و بدل شده باشه)، دیگه محدودیت مرور زمان 5 ساله وجود نداره. فقط باید حواستون به همون مهلت 6 ماهه برای برگشت زدن چک و مهلت 6 ماهه برای شکایت کیفری باشه. اگه این مهلت ها رعایت بشه، برای دعوای حقوقی غیرتجاری، مرور زمانی در کار نیست.

نمونه دادخواست مطالبه وجه چک برگشتی (نمونه های تکمیلی)

قبلاً یه نمونه کلی دادخواست دیدیم، حالا دو تا نمونه دیگه براتون میارم که می تونید با شرایط خودتون تطبیق بدید.

نمونه دادخواست شماره 1 مطالبه وجه چک برگشتی

به نام خدا

ریاست محترم دادگاه عمومی [نام شهرستان]

خواهان: [نام و نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس و شماره تماس]
خوانده: [نام و نام خانوادگی، شماره ملی (در صورت اطلاع)، آدرس و شماره تماس]
وکیل خواهان: [نام و نام خانوادگی، شماره پروانه، آدرس و شماره تماس] (در صورت وجود)

تعیین خواسته و بهای آن:
1.  مطالبه مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال بابت وجه یک فقره چک به شماره [شماره چک] مورخ [تاریخ صدور چک]
2.  مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ [تاریخ سررسید چک] تا زمان اجرای حکم بر اساس نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی.
3.  مطالبه کلیه خسارات دادرسی از جمله هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل.
4.  صدور قرار تأمین خواسته جهت توقیف اموال خوانده به میزان خواسته.

دلایل و منضمات:
1.  کپی مصدق چک به شماره [شماره چک].
2.  کپی مصدق گواهی عدم پرداخت بانک به شماره [شماره گواهی] مورخ [تاریخ گواهی عدم پرداخت].
3.  وکالت نامه (در صورت وجود).

شرح دادخواست:
احتراماً به استحضار حضرت عالی می رساند؛ اینجانب/موکل به موجب یک فقره چک بانک [نام بانک] به شماره [شماره چک] مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال معادل [مبلغ چک به حروف] از آقای/خانم [نام خوانده] طلبکار می باشم. شایان ذکر است چک مذکور به موجب گواهی عدم پرداخت شماره [شماره گواهی] مورخ [تاریخ گواهی عدم پرداخت] برگشت خورده است.
خوانده محترم با وجود مراجعات و درخواست های مکرر اینجانب/موکل، از پرداخت وجه چک امتناع نموده است. لذا مستنداً به قانون صدور چک، قانون تجارت، قانون آیین دادرسی مدنی و تبصره الحاقی به ماده 2 قانون صدور چک، تقاضای صدور حکم محکومیت خوانده به پرداخت اصل مبلغ چک، خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید تا زمان پرداخت و کلیه خسارات دادرسی مورد استدعاست. همچنین جهت حفظ حقوق اینجانب/موکل، تقاضای صدور قرار تأمین خواسته مبنی بر توقیف اموال خوانده نیز تقدیم می گردد.

با تشکر
[نام و نام خانوادگی خواهان یا وکیل]
[امضا]
[تاریخ]

نمونه دادخواست شماره 2 مطالبه وجه چک برگشتی (با تمرکز بر چند فقره چک و اعسار)

به نام خدا

ریاست محترم مجتمع قضایی [نام مجتمع] شهرستان [نام شهرستان]

خواهان: [نام و نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس و شماره تماس]
خوانده: [نام و نام خانوادگی، شماره ملی (در صورت اطلاع)، آدرس و شماره تماس]
وکیل خواهان: [نام و نام خانوادگی، شماره پروانه، آدرس و شماره تماس] (در صورت وجود)

تعیین خواسته و بهای آن:
1.  مطالبه مجموع وجه پنج فقره چک به شماره های [ذکر شماره چک ها] جمعاً به مبلغ [مجموع مبلغ چک ها به عدد] ریال.
2.  مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید هر یک از چک ها تا زمان اجرای حکم، مطابق نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی.
3.  مطالبه کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل).
4.  تقاضای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی.

دلایل و منضمات:
1.  کپی مصدق پنج فقره چک به شماره های [ذکر شماره چک ها].
2.  کپی مصدق گواهی های عدم پرداخت صادره از بانک محال علیه برای هر یک از چک ها.
3.  استشهادیه اعسار از هزینه دادرسی و گواهی اشتغال به تحصیل (در صورت اعسار و دانشجو بودن).
4.  وکالت نامه (در صورت وجود).

شرح دادخواست:
با سلام و احترام؛
به استحضار می رساند؛ خوانده محترم آقای/خانم [نام خوانده]، طی پنج فقره چک به شماره های [ذکر شماره چک ها]، جمعاً به مبلغ [مجموع مبلغ چک ها به عدد] ریال معادل [مجموع مبلغ چک ها به حروف]، متعهد به پرداخت وجه به اینجانب/موکل بوده است. متأسفانه تمامی این چک ها در بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه]، به علت عدم موجودی، برگشت خورده اند و گواهی های عدم پرداخت مربوطه نیز اخذ شده است.
نظر به اینکه امتناع خوانده از پرداخت مبالغ چک ها، موجب ورود خسارات مادی و معنوی به اینجانب/موکل شده است، مستند به مقررات قانون صدور چک، قانون تجارت و قانون آیین دادرسی مدنی، مطالبه اصل مبلغ چک ها به همراه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید هر یک از چک ها تا زمان اجرای حکم، مطابق نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی و همچنین کلیه خسارات دادرسی، مورد درخواست می باشد.
از سوی دیگر، اینجانب/موکل [وضعیت مالی، مثلاً دانشجو و فاقد شغل بوده] و توانایی پرداخت هزینه های دادرسی را ندارم؛ لذا مستند به ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی و قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، تقاضای پذیرش درخواست اعسار از هزینه دادرسی را نیز دارم. ضمناً استشهادیه اعسار از هزینه دادرسی [و گواهی اشتغال به تحصیل] نیز به پیوست تقدیم حضور گردیده است.
شایان ذکر است که محل افتتاح حساب و محل برگشت چک ها، [نام بانک و شعبه] می باشد.

با تجدید احترام
[نام و نام خانوادگی خواهان یا وکیل]
[امضا]
[تاریخ]

نمونه شکواییه کیفری صدور چک بلامحل (نمونه تکمیلی)

به نام خدا

ضمن عرض سلام خدمت ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

شاکی: [نام و نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس و شماره تماس]
مشتکی عنه: [نام و نام خانوادگی، شماره ملی (در صورت اطلاع)، آدرس و شماره تماس]
وکیل شاکی: [نام و نام خانوادگی، شماره پروانه، آدرس و شماره تماس] (در صورت وجود)

موضوع شکایت: صدور چک بلامحل و تقاضای تعقیب کیفری و مجازات مشتکی عنه

شرح واقعه:
این جانب [نام و نام خانوادگی شاکی] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [شماره ملی] ساکن [آدرس کامل]، یک فقره چک با شماره [شماره چک] و مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال مورخ [تاریخ صدور چک] از خانم/آقای [نام مشتکی عنه] به شماره ملی [شماره ملی مشتکی عنه] ساکن [آدرس کامل مشتکی عنه] بابت انجام معامله [توضیح کوتاه در مورد معامله یا دلیل صدور چک] دریافت نموده ام.
پس از اینکه در تاریخ سررسید چک، در تاریخ [تاریخ مراجعه به بانک] به بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] مراجعه کردم، متوجه شدم که حساب بانکی ایشان فاقد موجودی است/مسدود است. لذا چک مذکور را به شماره گواهی عدم پرداخت [شماره گواهی] در تاریخ [تاریخ گواهی عدم پرداخت] برگشت داده ام.
با عنایت به اینکه کلیه مهلت های قانونی مقرر جهت طرح شکایت کیفری رعایت شده و چک مذکور دارای شرایط قانونی جهت پیگیری کیفری می باشد و هیچ یک از موارد عدم امکان طرح شکایت کیفری (مذکور در ماده 13 قانون صدور چک) در خصوص آن مصداق ندارد، لذا کپی برابر اصل برگه چک و گواهی عدم پرداخت بانک ضمیمه شده است.
از محضر محترم دادسرا تقاضای پیگیری قضایی در مورد صدور چک بلامحل، تعقیب کیفری مشتکی عنه، صدور کیفرخواست، مجازات قانونی نامبرده و همچنین صدور قرار تأمین خواسته جهت وصول مبلغ چک و کلیه خسارات قانونی مربوطه را دارم.

با تشکر
[نام و نام خانوادگی شاکی یا وکیل]
[امضا]
[تاریخ]

سخن پایانی

امروزه چک یکی از مهم ترین ابزارهای مالی و تجاری بین ما مردم شده. هر روز کلی چک دست به دست میشه و معاملات زیادی باهاش انجام میشه. به همین خاطر، دونستن قوانین و مقررات مربوط به چک، مخصوصاً وقتی برگشت می خوره، خیلی مهمه. متاسفانه، گاهی وقتا چک برمی گرده و صاحبش می مونه و کلی دردسر برای گرفتن حقش.

همون طور که تو این مقاله مفصل توضیح دادیم، برای پیگیری چک برگشتی سه تا راه اصلی وجود داره: شکایت کیفری، دعوای حقوقی و اجراییه ثبتی. هر کدوم از این راه ها، شرایط و مراحل خاص خودشون رو دارن و باید با دقت انتخاب بشن. انتخاب درست می تونه تو وقت و هزینه شما خیلی صرفه جویی کنه و زودتر به پولتون برسید. همینطور، دونستن مهلت های قانونی برای برگشت زدن چک و طرح شکایت، از اهمیت فوق العاده ای برخورداره تا فرصت پیگیری رو از دست ندید.

یادتون باشه که مسائل حقوقی پیچیدگی های خاص خودشون رو دارن و گاهی اوقات یه اشتباه کوچیک می تونه دردسرهای بزرگی درست کنه. به همین خاطر، اگه با چک برگشتی مواجه شدید و احساس می کنید نیاز به کمک دارید، حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید. یه وکیل باتجربه می تونه بهترین مسیر رو بهتون نشون بده، تو تنظیم مدارک کمکتون کنه و فرآیند رو براتون آسون تر کنه. با اقدام به موقع و درست، می تونید حقتون رو بگیرید و اون چک بی محل رو وصول کنید.