ریزجنگل درست کنیم – ساینس بلاگ
برنامه های کاشت درخت و بوته در ایران که به طورعمده به دست سازمان منابع طبیعی در شش هفت دهه ی گذشته اجرا شده بیشتر با گونه های غیربومی مانند کاج و سرو نقره ای و اقاقیا و آتریپلکسِ خارجی و برخلاف عادتِ طبیعت تک گونه ای یا فقط با دو سه گونه بوده است. در شهرها و روستاها نیز انواع گونه های زینتیِ وارداتی و غیربومی بیشترین سطح فضاهای سبز را اشغال کرده اند. اما در چند سال اخیر در پی سال ها کار ترویجیِ بوم گرایان (کارشناسان و کنشگران محیط زیست) رویکرد به گیاهان بومی افزایش یافته است.
بهترین راه برای افزایش کیفیت و گسترش سطحِ جنگل ها درختزارها و مراتع این است که فشارهای انسانی بر این فضاها را کاهش دهیم؛ کاستن از شمار دام هایی که در کوه و دشت می چرند مقابله ی جدی با قاچاقچیان چوب و زغال سازها جلوگیری از سدسازی جلوگیری از راه سازی های افراطی و مخرب و جلوگیری از علف چینی و بوته کنی از مهم ترین راهکارهای حفظ و ارتقای کیفیت جنگل ها و درختزارها و چمنزارها و بوته زارهای کشور است. با این حال کاشت نهال و بذر هم برای باززنده سازی پوشش های گیاهیِ ازدست رفته لازم است. در این زمینه گذشته از آن که باید طرح های بزرگ ملی با رویکرد جنگل داری و مرتع داریِ بوم گرا یعنی هماهنگ با طبیعت اجرا شود می توان در قطعه های بسیار کوچک هم جنگل و مرتعی را ایجاد یا احیا کرد.
ریزجنگل (microfarest) یک پهنه ی بسیار کوچک در حد دویست سیصد مترمربع و حتی در ملک های خصوصی در حد چند ده مترمربع است که با نهال ها و بوته های بومیِ متنوع به صورت چندلایه پوشش یافته است. چنین پوشش هایی را گاه حتی بی آن که نهال و بذری بکاریم می توانیم ایجاد کنیم. به این ترتیب که قطعه ای از باغ باغچه ی ساختمان بوستان (پارک) یا زمین بایر را به حال خودش رها کنیم و فقط نگذاریم که لگدکوب انسان یا دام یا حیواناتِ ولگرد شود. در فاصله ی دو سه فصل خواهیم دید که “گونه های پیشتاز” و یکی دو سال بعد گونه های پایدارتر در زمین خودنمایی می کنند. در مواردی هم می توان با کاشتِ ترکیبی از نهال ها و بذرهای متنوعِ محلی سرعت پدیدآمدن ریزجنگل را افزایش داد.
در چنین ریزجنگل یا ریزمرتع ها ده ها گونه حشره (از جمله پروانه های خوش آب ورنگ) پرنده قارچ ریز جانداران خاکزی و پستانداران و خزندگان کوچک فضای زیستی و خوراک می یابند و به این ترتیب نقطه های داغ زیستی (biodiversity hotpoint) شکل می گیرند. ریزپوشش های گیاهی نیاز به مراقبت های سنگین مانند بیل زنی و کوددهی و سم پاشی و آبیاری ندارند به حفظ و باززنده سازیِ زیگونگی (تنوع زیستی) کمک می کنند در جذب کربنِ هوا که عامل گرم شدن زمین است تا حد دویست کیلوگرم در سال به ازای هر دویست مترمربع مؤثرند قابل اجرا توسط افراد و گروه های بی شمارند نیاز عاطفی انسان به طبیعتِ وحش را تا حدی برآورده می سازند و به جذب و حفظ بارش ها تا حد ده هزار لیتر در سال در هر دویست مترمربع کمک می کنند. در موضوع آب دادن با توجه به مشکل کم آبیِ کشور باید توجه داشت که درختان بومی فقط در دو سه سال اول نیاز به آبیاری دارند و گیاهان علفی و بوته ای هم در فصل خشک سال می توانند سه چهار ماهی به “خواب تابستانی” بروند و در ماه های دیگر بی نیاز به آبیاری یا با مقدار بسیار کم آب زیستِ سرزنده داشته باشند.
اگرچه امروزه فکر اولیه ی ریزجنگل را به زیست شناس ژاپنی آکیرا میاواکی (Akira Miyawaki) نسبت می دهند اما نسل های پیشینِ ما به تجربه یا با دانشِ ضمنیِ خود دریافته بودند که در امان نگه داشتن بخش هایی از طبیعت و حفظ پوشش گیاهیِ فشرده ی آن کاری است بس ارزشمند. در این زمینه می توان به حفظ درختان دوروبرِ نیایشگاه ها و گورستان ها و آب بندان ها یا نگاهداشت بوته ها و درختچه های خاردارِ اطراف کشتزارها کاشت فشرده ی درختان بومی در کناره ی جوی های آب رسانی و اجرای قرق های بومی اشاره کرد.
پیشنهاد:
- سازمان های منابع طبیعی و محیط زیست شهرداری ها و دهیاری ها و دیگر نهادها با جلب مشارکت مردمِ هر محل لکه های کوچک از جنگل و مرتع را که در محیط های مسکونی یا در میانه ی کشتزارها و باغ ها باقی مانده شناسایی کنند و حفظ آن ها را در دستور کار قرار دهند.
- شهرداری ها و دهیاری ها بوستان هایی با استفاده از گیاهان بومی درست کنند و قطعه هایی از هر بوستان را بی هیچ دستکاری به حال خود بگذارند تا گیاهان خودرو در آن ها به شکل چند لایه ببالند.
- کسانی که باغ دارند چند صد مترمربع از فضای باغ را به کاشت نهال های بومی اختصاص دهند و در آن از هیچ سم و کودی استفاده نکنند. چنین قطعه ها به رشد حشره هایی کمک خواهد کرد که می توانند باروری درختان میوه را افزایش و جمعیت آفت ها را کاهش دهند.
- در باغچه ی ساختمان ها شیوه ی “باغچه آرایی با گیاهان خودرو” را پیش بگیریم.
- در محیط های آموزشی گیاهان بومی به دانش آموزان و دانشجویان شناسانده شود.
هشدار!
به هیچ وجه در محیط های طبیعی به شکل خودسرانه بذرپاشی و نهال کاری نکنید خاک را زیرورو نکنید بذر و نهال یک منطقه را به منطقه ی دیگر نبرید گیاهان غیربومی و مهاجم نکارید و حتما کار در طبیعت را در همکاری با اداره های مسئول و سازمان های باتجربه انجام دهید.
*مدیر گروه دیده بان کوهستانِ انجمن کوه نوردان ایران
۴۷۲۳۲
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "ریزجنگل درست کنیم – ساینس بلاگ" هستید؟ با کلیک بر روی اجتماعی، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "ریزجنگل درست کنیم – ساینس بلاگ"، کلیک کنید.
