کنترل تنش در مرز لبنان و سوریه/ تبادل آتش از کجا آغاز شد؟

رسول سلیمی: در منطقه مرزی القصر-هرمل جایی که خط باریک میان لبنان و سوریه گاه با خون رنگین می شود کشته شدن دو سوری و زخمی شدن نفر سوم در شامگاه ۱۶ مارس ۲۰۲۵ بار دیگر آتش تنش را شعله ور کرد. به گفته رسانه های لبنانی فرد زخمی به بیمارستان منتقل شد اما اندکی بعد جان باخت. ارتش لبنان در واکنش از آغاز بحران تدابیر امنیتی ویژه ای به اجرا گذاشت و پس از تماس های فشرده با طرف سوری اجساد سه قربانی را به دمشق تحویل داد. همزمان روستاها و شهرهای لبنانی در این منطقه زیر بمباران خاک سوریه قرار گرفتند. یگان های نظامی لبنان با سلاح های مناسب به منابع آتش پاسخ دادند مواضع خود را تقویت کردند و اوضاع را زیر کنترل درآوردند.

مرز میان لبنان و سوریه که گذرگاه های غیرقانونی اش گذری برای قاچاق انسان کالا و سلاح است از دیرباز پاشنه آشیل امنیت منطقه بوده است. ماه گذشته مقامات سوری کارزاری امنیتی در استان حمص آغاز کردند تا مسیرهای قاچاق را مسدود کنند. اما این حادثه نشان داد که این تلاش ها هنوز به ثمر ننشسته است.

واکنش لبنان به سوریه چه بود؟

جوزف عون رئیس جمهور لبنان روز دوشنبه در بیانیه ای اعلام کرد: «آنچه در مرزهای شرقی و شمال شرقی رخ می دهد قابل ادامه نیست و ما آن را تحمل نخواهیم کرد. به ارتش لبنان دستور داده ام به منابع آتش پاسخ دهد.» این دستور پس از حادثه ای فرامرزی صادر شد که در آن یک کودک لبنانی کشته و شش نفر زخمی شدند. با وجود هماهنگی میان فرماندهی ارتش لبنان در بقاع و مقامات سوری و تأیید لبنان مبنی بر اینکه اجساد در خاک این کشور بودند توپخانه و راکت های سوری به صورت بی هدف شلیک شدند و شهرهایی چون المشرفه مزرعه بیت التاشم حوش السید علی قنفز و القصر را هدف قرار دادند. در این حملات یک کودک جان باخت و چهار نفر زخمی شدند.

ارتش لبنان در پاسخ مواضع خود را تقویت کرد و با هواپیماهای شناسایی تحرکات شبه نظامیان سوری را رصد نمود اما تا کاهش تنش از طریق تماس ها از پاسخ مستقیم به منابع آتش خودداری کرد. وزارت دفاع سوریه اما انگشت اتهام را به سوی «حزب الله» نشانه رفت و مدعی شد سه سرباز سوری را ربوده و در خاک لبنان کشته اند. حزب الله این اتهام را قاطعانه رد کرد و در بیانیه ای رسمی گفت: «ما هیچ ارتباطی با رویدادهای داخل خاک سوریه نداریم و بارها اعلام کرده ایم که در امور داخلی این کشور دخالت نمی کنیم.»

یک منبع امنیتی لبنانی نیز به الشرق الاوسط گفت: «تنش ها از شامگاه یکشنبه آغاز شد زمانی که سه عضو امنیت عمومی سوریه وارد خاک لبنان در شهر القصر شدند و توسط اعضای یک قبیله قاچاقچی هدف گلوله قرار گرفتند و کشته شدند.» ارتش لبنان نیز تأیید کرد که پس از «تدابیر امنیتی استثنایی و تماس های فشرده» اجساد را به سوریه تحویل داده است. مورکوس وزیر اطلاعات لبنان اعلام کرد که دولت به وزرای مربوطه دستور داده هماهنگی با مقامات سوری را افزایش دهند و کنترل مرزی را تشدید کنند.

اداره کل اطلاعات حمص نیز مدعی شد یک عکاس و یک روزنامه نگار در نزدیکی سد زتا در غرب حمص با موشک هدایت شونده حزب الله زخمی شده اند. سانا خبرگزاری رسمی سوریه به نقل از وزارت دفاع این کشور گزارش داد «دمشق پس از این تشدید خطرناک همه اقدامات لازم را انجام خواهد داد.» اما حزب الله بار دیگر هرگونه دخالت را تکذیب کرد و بر عدم مداخله در امور داخلی سوریه تأکید نمود.

ریشه ها پیامدها و آینده تنش های مرزی

تنش های مرزی میان لبنان و سوریه که در این حادثه به اوج خود رسید ریشه در چند لایه پیچیده دارد: ضعف کنترل مرزی فعالیت های قاچاق و بی ثباتی سیاسی در هر دو سوی مرز. منطقه القصر-هرمل که گذرگاه های غیرقانونی آن از دهه ها پیش محل تردد قاچاقچیان بوده حالا به میدان تقابل گروه های مسلح و ارتش های دو کشور تبدیل شده است. کارزار امنیتی سوریه در حمص اگرچه با هدف مهار قاچاق آغاز شد اما نتوانست جلوی نفوذ شبه نظامیان یا قاچاقچیان را بگیرد و این حادثه نشان داد که خلأ قدرت در دمشق همچنان پابرجاست.

پاسخ نظامی لبنان که با دستور مستقیم رئیس جمهور این کشور همراه بود پیامی روشن به دمشق فرستاد: «بیروت دیگر حملات فرامرزی را تحمل نمی کند.» اما استفاده ی سوریه از توپخانه و راکت های بی هدف که به کشته شدن غیرنظامیان منجر شد نشان دهنده ی رویکردی آشوب زده است که می تواند آتش تنش را شعله ورتر کند. اتهامات دمشق به حزب الله هرچند از سوی این گروه رد شد بیانگر تلاش سوریه برای توجیه اقداماتش و جلب حمایت منطقه ای است. حزب الله که از زمان سقوط بشار اسد حضورش در سوریه کاهش یافته به نظر نمی رسد در این مقطع علاقه ای به ورود به چنین درگیری ای داشته باشد.

این درگیری همچنین شکنندگی روابط لبنان و سوریه را عیان کرد. تحویل اجساد پس از تماس های فشرده نشان دهنده ی سطحی از همکاری است اما بمباران های بی هدف و اتهام زنی ها این همکاری را زیر سؤال برد. تقویت مواضع ارتش لبنان و رصد تحرکات با پهپاد رویکردی محتاطانه را نشان می دهد که می خواهد از تشدید درگیری پرهیز کند اما همزمان آمادگی برای پاسخ دارد. از سوی دیگر ادعای زخمی شدن عکاس و روزنامه نگار در حمص که از سوی سوریه به حزب الله نسبت داده شد می تواند تلاشی برای جلب توجه بین المللی باشد هرچند فقدان شواهد مستقل این روایت را تضعیف می کند.

مرزی در آستانه ی فروپاشی یا آرامش؟

حادثه ی مرزی میان لبنان و سوریه بیش از آنکه یک درگیری ساده باشد آینه ای است که ضعف های ساختاری هر دو کشور را نشان می دهد. لبنان با اقتصادی شکننده و دولتی که به سختی امنیت را حفظ می کند نمی تواند حملات فرامرزی را بی پاسخ بگذارد. سوریه که پس از تغییر رژیم هنوز درگیر بی ثباتی است با این اقدامات نشان داد که کنترل کامل بر مرزهایش ندارد. ریشه ی این تنش ها در قاچاق نهفته است؛ قاچاقی که گروه های محلی شبه نظامیان و حتی قبایل از آن سود می برند و هیچ کدام از دو دولت نتوانسته اند آن را مهار کنند.

آینده به چند عامل بستگی دارد: توانایی لبنان در تقویت مرزها پایبندی دمشق به کاهش تنش و نقش بازیگران منطقه ای مثل حزب الله. اگر هماهنگی وعده داده شده میان وزرای دو کشور به نتیجه برسد شاید آرامش موقت برقرار شود. اما اگر بمباران ها و اتهام زنی ها ادامه یابد این مرز می تواند به کانون بحرانی تازه تبدیل شود. اکنون توپ در زمین دمشق است تا نشان دهد آیا به دنبال ثبات است یا تشدید درگیری ای که هیچ یک از دو طرف توان تحملش را ندارند.
 

311213