اگر زندانی فرار کند وثیقه چه می شود

اگر زندانی که با وثیقه آزاد شده فرار کند، وثیقه ای که به دادگاه سپرده شده بود، بر اساس قانون و پس از طی مراحلی خاص، ممکن است به نفع دولت ضبط شود. این موضوع برای وثیقه گذار پیامدهای مالی جدی خواهد داشت و نیاز به آگاهی کامل از شرایط قانونی دارد.

فکرش را بکنید، یک روز سندی را به عنوان وثیقه برای آزادی یکی از نزدیکان یا حتی یک آشنا به دادگاه می سپارید و بعدتر، خبر می رسد که آن شخص فرار کرده است. اولین فکری که به ذهن می آید چیست؟ قطعاً این است که وای! حالا چه بلایی سر سند من می آید؟ آیا قرار است مال و اموالم را از دست بدهم؟ این نگرانی کاملاً طبیعی است و اتفاقاً خیلی ها با آن دست و پنجه نرم می کنند. اینکه بدانیم در چنین شرایطی چه مراحلی باید طی شود و اصلاً قانون چه می گوید، می تواند آرامش بخش باشد و جلوی ضررهای احتمالی را بگیرد.

موضوع وثیقه و مسائل مربوط به فرار متهم، یکی از پیچیده ترین و حساس ترین بخش های حقوقی است. بیشتر افراد درگیر این قضیه، در شرایطی قرار دارند که استرس و نگرانی زیادی را تجربه می کنند. از خانواده های متهمان گرفته تا خود وثیقه گذاران، همه به دنبال اطلاعات شفاف و قابل اعتماد هستند تا بتوانند بهترین تصمیم را بگیرند و از حقوقشان دفاع کنند. در این مطلب، می خواهیم با هم قدم به قدم پیش برویم و به زبان ساده، همه جوانب این ماجرا را بررسی کنیم تا یک بار برای همیشه تکلیف وثیقه در صورت فرار زندانی روشن شود.

وثیقه چیست و چرا از آن استفاده می شود؟

قبل از اینکه وارد بحث اصلی یعنی فرار زندانی و اتفاقاتی که برای وثیقه می افتد بشویم، بهتر است اول یک تعریف ساده از وثیقه داشته باشیم تا پایه های بحثمان محکم باشد.

وثیقه یعنی چی؟

به زبان خودمانی، وثیقه یک جور تضمین است. فرض کنید یکی از عزیزانتان به هر دلیلی درگیر پرونده قضایی شده و قاضی برای آزادی موقت او، یک مبلغ یا مالی را به عنوان وثیقه تعیین می کند. این وثیقه به دادگاه سپرده می شود تا دادگاه مطمئن باشد که متهم سر وقت در جلسات رسیدگی حاضر می شود و اگر بعداً به زندان محکوم شد، برای اجرای حکم هم خودش را معرفی می کند. یعنی در واقع وثیقه، پل ارتباطی متهم با قانون است؛ پلی که تضمین می کند او غیب نخواهد شد.

انواع وثیقه کدامند؟

وثیقه فقط پول نقد نیست و شکل های مختلفی دارد که هر کدام شرایط خاص خودشان را دارند:

• وجه نقد: خب این که مشخص است، یک مبلغ پول که به حساب دادگستری واریز می شود.
• مال منقول: یعنی دارایی هایی که قابل جابجایی هستند، مثل خودرو، طلا و … البته پذیرش این نوع وثیقه کمی سخت تر و با شرایط خاصی است.
• مال غیرمنقول (سند ملکی): این رایج ترین نوع وثیقه است. سند خانه، زمین یا هر ملک دیگری که ارزش آن توسط کارشناس دادگستری تعیین می شود و در رهن دادگاه قرار می گیرد.
• ضمانت نامه بانکی: بعضی وقت ها بانک ها به عنوان تضمین، ضمانت نامه صادر می کنند که این هم می تواند به عنوان وثیقه پذیرفته شود.

هدف اصلی از گرفتن وثیقه چیست؟

هدف اصلی این است که دادگاه مطمئن شود متهم یا زندانی مورد نظر، هر وقت لازم شد، خودش را به مراجع قضایی معرفی می کند و اصطلاحاً فرار نمی کند. علاوه بر این، در بعضی پرونده ها، وثیقه می تواند تضمینی برای جبران خسارت شاکی هم باشد. یعنی اگر متهم محکوم شد و باید خسارتی بپردازد، از محل وثیقه این خسارت تأمین می شود. پس وثیقه فقط برای حضور نیست، بلکه یک جور تضمین چندمنظوره است.

پاسخ مستقیم: اگر زندانی فرار کند، چه بر سر وثیقه می آید؟

حالا می رسیم به اصل مطلب، سؤالی که دغدغه اصلی خیلی هاست. فرض کنید همه چیز خوب پیش رفته و با گذاشتن وثیقه، متهم از زندان آزاد شده است. اما ناگهان خبر می رسد که متهم فرار کرده و دیگر به زندان برنگشته یا در دادگاه حاضر نشده است. در این صورت، تکلیف وثیقه چیست؟

مفهوم ضبط وثیقه چیست؟

به زبان ساده، وقتی می گوییم وثیقه ضبط می شود، یعنی آن مال یا وجه نقدی که به عنوان وثیقه سپرده شده بود، دیگر به وثیقه گذار برگردانده نمی شود و به نفع دولت یا برای پرداخت خسارت شاکی، به تملک دادگاه در می آید. این یعنی وثیقه گذار، مال یا پول خودش را از دست می دهد. پس می بینید که مسئولیت وثیقه گذاری اصلاً کم نیست و شوخی بردار هم نیست.

مبنای قانونی ضبط وثیقه چیست؟

این موضوع در قانون آیین دادرسی کیفری ما به صراحت آمده است. ماده ۱۴۰ و ماده ۲۳۰ این قانون، تکلیف را روشن می کنند. طبق این مواد، اگر متهمی که با قرار وثیقه آزاد شده، در زمانی که حضورش لازم است، بدون دلیل موجه حاضر نشود، دستور ضبط وثیقه صادر می شود. این قانون به وثیقه گذار هم فرصت هایی می دهد که در ادامه به آن ها می پردازیم.

یادتان باشد، وثیقه گذاری مثل یک تعهد محکم است. وقتی وثیقه می گذارید، در واقع دارید تضمین می کنید که آن شخص در دسترس قانون خواهد بود. اگر این تضمین زیر پا گذاشته شود، شما هم باید تاوان آن را بپردازید.

شرایط دقیق و قانونی برای ضبط وثیقه

خوشبختانه اینطور نیست که به محض فرار متهم، بلافاصله وثیقه ضبط شود. قانون مراحلی را پیش بینی کرده و شرایطی دارد که باید رعایت شود. درک این شرایط برای وثیقه گذاران حیاتی است.

لزوم حضور متهم و عدم حضور او

اولین و مهم ترین شرط برای شروع فرآیند ضبط وثیقه، این است که متهم در زمانی که دادگاه به حضورش نیاز دارد (مثلاً برای جلسه محاکمه، تحقیق یا اجرای حکم)، حاضر نشود. این عدم حضور باید بدون عذر موجه باشد. اگر متهم درگیر حادثه یا بیماری جدی شده باشد و بتواند آن را ثابت کند، داستان فرق می کند.

مهلت یک ماهه به وثیقه گذار

اینجا نقش اصلی وثیقه گذار پررنگ می شود. بر اساس ماده ۲۳۰ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر متهم حاضر نشود، دادگاه (معمولاً دادستان) به وثیقه گذار اخطار می دهد که ظرف یک ماه، متهم را به دادگاه معرفی کند. این مهلت یک ماهه، فرصت طلایی برای وثیقه گذار است. اگر در این مدت، وثیقه گذار بتواند متهم را پیدا کرده و تحویل دهد، وثیقه ضبط نمی شود.

عدم توانایی وثیقه گذار در حاضر کردن متهم

خب، اگر وثیقه گذار نتواند در این مهلت یک ماهه، متهم را پیدا کند و به دادگاه تحویل دهد، آن وقت دستور ضبط وثیقه صادر می شود. اینجاست که خطر از دست دادن وثیقه، جدی تر از همیشه خود را نشان می دهد.

نبودن عذر موجه برای عدم حضور

یک نکته مهم دیگر این است که عدم حضور متهم یا عدم توانایی وثیقه گذار در تحویل او، نباید عذر موجه داشته باشد. منظور از عذر موجه چیست؟ مثلاً:

• بیماری جدی و اورژانسی که نیاز به بستری شدن داشته باشد.
• حوادث طبیعی غیرقابل پیش بینی مثل سیل، زلزله و …
• فوت یکی از بستگان درجه یک.
• هر دلیل دیگری که از نظر قاضی، منطقی و قابل قبول باشد و متهم یا وثیقه گذار بتوانند آن را ثابت کنند.

اگر عذر موجهی وجود داشته باشد و ثابت شود، وثیقه ضبط نمی شود یا حتی اگر ضبط شده باشد، قابل استرداد است.

اهمیت ابلاغ واقعی اخطاریه

برای اینکه فرآیند ضبط وثیقه قانونی باشد، ابلاغ اخطاریه به وثیقه گذار باید واقعی باشد، نه قانونی. یعنی چی؟ ابلاغ واقعی یعنی اخطاریه باید مستقیماً به خود وثیقه گذار تحویل داده شود و او از محتوای آن مطلع شود. ابلاغ قانونی زمانی است که مثلاً اخطاریه به آدرس محل سکونت فرستاده شود ولی ممکن است شخص آن را دریافت نکند. اگر ابلاغ واقعی نباشد، وثیقه گذار می تواند به این دلیل اعتراض کند.

البته، یک استثنا هم وجود دارد: اگر ثابت شود که متهم یا وثیقه گذار عمداً برای جلوگیری از ابلاغ واقعی، آدرسشان را تغییر داده یا پنهان شده اند، در این صورت ابلاغ قانونی هم برای ضبط وثیقه کافی خواهد بود. این یعنی قانون حواسش به این چیزها هست.

مراحل و تشریفات قانونی ضبط وثیقه

خب، حالا فرض کنیم همه شرایط لازم برای ضبط وثیقه فراهم شده. یعنی متهم فرار کرده، وثیقه گذار هم نتوانسته او را در مهلت مقرر تحویل دهد و هیچ عذر موجهی هم در کار نبوده. حالا چه اتفاقی می افتد؟

صدور دستور ضبط وثیقه

اولین قدم، صدور دستور ضبط وثیقه است. این دستور معمولاً توسط دادستان یا قاضی صادرکننده قرار وثیقه، داده می شود. این دستور به معنای شروع رسمی فرآیند ضبط مالی است که به عنوان وثیقه سپرده شده بود.

اجرای دستور ضبط وثیقه

بعد از اینکه دستور ضبط قطعی شد، این دستور نیازی به صدور اجراییه جداگانه ندارد و مستقیماً توسط معاونت اجرای احکام کیفری دادسرا اجرا می شود. آنها بر اساس قوانین اجرای احکام مدنی اقدام می کنند. یعنی اگر وثیقه وجه نقد باشد، به حساب دولت واریز می شود و اگر مال باشد، مراحل قانونی برای تبدیل آن به پول شروع می شود.

مزایده مال وثیقه (در صورت ملکی بودن)

اگر وثیقه، یک مال غیرمنقول (مثل سند ملک) باشد، فرآیند کمی پیچیده تر می شود:

1. ارزیابی کارشناس: اول از همه، یک کارشناس رسمی دادگستری، ملک را ارزیابی می کند و ارزش روز آن را مشخص می کند.
2. آگهی مزایده: بعد از تعیین ارزش، مزایده برگزار می شود. این مزایده باید در روزنامه های کثیرالانتشار آگهی شود و تاریخ برگزاری آن مشخص گردد.
3. فروش در مزایده: در روز مزایده، ملک به بالاترین قیمت پیشنهادی فروخته می شود.
4. کسر مبلغ قرار و بازگرداندن مازاد: از مبلغی که ملک در مزایده فروخته می شود، ابتدا مبلغ اصلی قرار وثیقه، سپس هزینه های اجرای حکم (مثل دستمزد کارشناس و هزینه آگهی) کسر می شود. اگر چیزی اضافه آمد، آن مازاد به وثیقه گذار برگردانده می شود. این یعنی کل ملک شما از بین نمی رود، بلکه فقط به اندازه مبلغ وثیقه و هزینه های مربوطه از ارزش آن کسر می شود.
5. امکان شرکت وثیقه گذار در مزایده: نکته جالب اینجاست که خود وثیقه گذار هم می تواند در مزایده شرکت کند و با پیشنهاد بالاترین قیمت، ملک خودش را دوباره بخرد.

امکان اعتراض به دستور ضبط وثیقه

وثیقه گذار حق دارد نسبت به دستور ضبط وثیقه اعتراض کند. این اعتراض باید ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ دستور ضبط، به دادگاه صالح (که معمولاً دادگاه صادرکننده قرار است) ارائه شود. اگر اعتراضی نشود یا اعتراض رد و دستور قطعی شود، مراحل بالا اجرا خواهد شد. این فرصت اعتراض، یکی از مهم ترین حقوق وثیقه گذار است.

نکات مهم برای وثیقه گذاران (به ویژه در مورد سند اجاره ای)

وثیقه گذاری، خصوصاً اگر سند اجاره ای باشد، مسئولیت زیادی دارد و نیاز به دقت و آگاهی بالایی دارد. اینجا چند نکته مهم را برایتان می گویم که باید حسابی به آن توجه کنید:

اهمیت قرارداد شفاف و محکم

اگر شما سند خود را برای شخص دیگری وثیقه می گذارید (حتی اگر از اقوام نزدیکتان باشد)، حتماً یک قرارداد دقیق و شفاف با متهم یا خانواده او تنظیم کنید. در این قرارداد باید همه چیز مشخص باشد: مسئولیت ها، تعهدات، نحوه جبران خسارت در صورت فرار و … این قرارداد، سند محکم شما برای دفاع از حقوقتان خواهد بود.

بررسی اعتبار شرکت های تامین سند اجاره ای

متأسفانه، در این بازار هم مثل هر جای دیگری، افراد سودجو و کلاهبردار کم نیستند. اگر قرار است از شرکت های تامین سند، وثیقه اجاره ای تهیه کنید، حتماً و حتماً در مورد اعتبار و سابقه آن ها تحقیق کنید. گول تبلیغات سند اجاره ای ارزان یا وثیقه فوری را نخورید. از مراجع معتبر استعلام بگیرید و با وکیل مشورت کنید.

ریسکی که وثیقه گذاری دارد

واقع بین باشید. وثیقه گذاری، خصوصاً برای آزادی متهمی که سوابق مشکوکی دارد، یک ریسک بزرگ است. شما در حال به خطر انداختن مال خودتان هستید. اگر متهم فرار کند، شما هستید که باید تاوانش را بدهید. پس قبل از هر اقدامی، تمام جوانب را بسنجید و با چشم باز تصمیم بگیرید.

راهکارهایی برای پیشگیری از دردسر

برای کاهش ریسک های وثیقه گذاری، چند راهکار وجود دارد:

1. تحقیق درباره متهم: در مورد شخص متهم، سوابقش، وضعیت خانوادگی و تعهداتش حسابی تحقیق کنید. آیا او فردی است که به تعهداتش پایبند می ماند؟
2. اخذ تضمین های کافی: اگر برای شخص دیگری وثیقه می گذارید، از او یا خانواده اش تضمین های کافی بگیرید. مثلاً چک، سفته، یا حتی گرو گذاشتن مالی از طرف آن ها که ارزش آن با مبلغ وثیقه همخوانی داشته باشد.
3. مشاوره حقوقی: قبل از امضای هر سند یا قراردادی، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید. وکیل می تواند شما را از پیچیدگی های قانونی آگاه کرده و بهترین راهکار را به شما نشان دهد.

وضعیت های خاص در ماجرای فرار زندانی

گاهی اوقات اوضاع آنقدر هم که فکر می کنیم سیاه و سفید نیست و وضعیت های خاصی پیش می آید که ممکن است روی سرنوشت وثیقه تأثیر بگذارد.

اگر متهم پس از فرار، خودش را تسلیم کند؟

فرض کنید متهمی که با وثیقه آزاد شده بود، فرار می کند و دستور ضبط وثیقه هم صادر می شود. اما بعد از مدتی، پشیمان می شود و خودش را به مراجع قضایی معرفی می کند. در این حالت چه اتفاقی برای وثیقه می افتد؟

در این شرایط، امکان بازگرداندن وثیقه (یا مازاد آن) وجود دارد، اما این کار به هیچ عنوان آسان نیست و روند طولانی و پیچیده ای دارد. اولاً، باید ثابت شود که متهم واقعاً خودش تسلیم شده و فرار او عمدی نبوده یا دلیل موجهی داشته است. دوماً، اگر خسارتی به شاکی وارد شده باشد، باید از محل وثیقه جبران شود. سوماً، هزینه هایی که برای فرآیند ضبط وثیقه انجام شده (مثل مزایده و کارشناسی) از مبلغ وثیقه کسر می شود. پس با اینکه برگشتن وثیقه ممکن است، اما انتظار یک فرآیند سریع و بدون دردسر را نباید داشت. معمولاً مابقی وثیقه پس از کسر این هزینه ها به وثیقه گذار برمی گردد.

بخشنامه ها و رویه های جدید قضایی

قوانین و رویه های قضایی همیشه در حال تغییر و به روزرسانی هستند. گاهی اوقات بخشنامه هایی صادر می شود که می تواند روی نحوه اخذ یا ضبط وثیقه تأثیر بگذارد. مثلاً بخشنامه دادستان کل کشور در مورد پذیرش اموال منقول (مثل خودرو و طلا) به جای اموال غیرمنقول (سند ملک) یکی از همین موارد است. این بخشنامه ها با هدف تسهیل امور و جلوگیری از طولانی شدن بازداشت افراد صادر می شوند. همیشه لازم است از آخرین بخشنامه ها و رویه های قضایی مطلع باشید، البته این کار معمولاً از عهده وکلای متخصص برمی آید.

قانون مثل یک شمشیر دولبه است؛ هم می تواند از شما حمایت کند و هم می تواند به ضررتان باشد. پس قبل از هر قدمی، خوب قوانین را بشناسید یا از کسی که می شناسد، کمک بگیرید.

ضبط وثیقه ملکی

همانطور که قبل تر گفتیم، وثیقه ملکی یکی از رایج ترین انواع وثیقه است. اگر ملکی به عنوان وثیقه سپرده شده باشد و دستور ضبط آن صادر شود، وثیقه گذار می تواند در یک مهلت ده روزه از تاریخ ابلاغ دستور، به آن اعتراض کند. در صورت عدم اعتراض یا رد شدن اعتراض و قطعی شدن دستور، واحد اجرای احکام وارد عمل می شود.

اجرای دستور ضبط وثیقه ملکی شامل مراحل زیر است:

1. کارشناسی و قیمت گذاری: ملک توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی و قیمت گذاری می شود.
2. آگهی مزایده: مزایده برای فروش ملک در روزنامه های رسمی آگهی می شود و تاریخ آن اعلام می گردد.
3. برگزاری مزایده: در تاریخ تعیین شده، مزایده برگزار و ملک به فروش می رسد.
4. کسر هزینه ها و بازپرداخت مازاد: از مبلغ حاصل از فروش ملک، ابتدا مبلغ قرار وثیقه، سپس هزینه های کارشناسی، آگهی و سایر هزینه های اجرایی کسر می شود. مازاد مبلغ فروش، به وثیقه گذار بازگردانده خواهد شد.

پس، لازم نیست نگران باشید که تمام ملک شما بابت یک وثیقه از بین برود. بلکه قانون به شما این حق را می دهد که مازاد ارزش ملک را پس از کسر بدهی و هزینه ها، پس بگیرید.

زندانیان مهریه و وثیقه

مسئله مهریه و زندانی شدن بابت عدم پرداخت آن، یک چالش بزرگ در جامعه ماست. بسیاری از مردان جوان به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه های سنگین، راهی زندان می شوند. در این موارد هم، مانند سایر پرونده ها، امکان آزادی با وثیقه وجود دارد. اگر این افراد با وثیقه آزاد شوند و فرار کنند، دقیقاً همان قوانینی که برای سایر متهمان گفتیم، درباره وثیقه آن ها هم صدق می کند.

جمع بندی نهایی و توصیه های دوستانه

همانطور که دیدید، ماجرای فرار زندانی و اتفاقاتی که برای وثیقه می افتد، یک بحث ساده نیست و پیچیدگی های خاص خودش را دارد. از تعریف وثیقه و انواع آن گرفته تا شرایط و مراحل دقیق ضبط وثیقه، همه و همه جوانبی هستند که یک وثیقه گذار باید از آن ها آگاه باشد.

یادتان باشد، وثیقه گذاری یک مسئولیت بسیار سنگین حقوقی است. شما با گذاشتن وثیقه، در واقع دارید از طرف یک نفر دیگر به قانون ضمانت می دهید. اگر آن شخص به تعهدش عمل نکند، این شما هستید که پای کار می مانید و ممکن است ضرر مالی بزرگی متحمل شوید. به قول قدیمی ها، «عجله کار شیطان است»؛ پس در این مسائل، هرگز عجولانه تصمیم نگیرید.

توصیه می کنم اگر خدای ناکرده با چنین موقعیتی مواجه شدید، قبل از هر اقدامی، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید. وکیل می تواند با توجه به شرایط خاص پرونده شما، بهترین راهکار را ارائه دهد و از ضررهای احتمالی جلوگیری کند. گاهی اوقات یک مشاوره حقوقی ساده، می تواند شما را از ماه ها و سال ها دوندگی و نگرانی نجات دهد. آگاهی، بهترین سپر دفاعی شماست.