مدیریت و حفاظت از 46 تالاب کشور با رویکرد زیست بومی

استقرار رویکرد زیست بومی از سال 1384 در سه تالاب پریشان، شادگان و ارومیه آغاز شد و در ادامه به سایر تالاب های با اهمیت کشور نیز توسعه یافت. در حال حاضر 46 تالاب با رویکرد زیست بومی نیز مدیریت و حفاظت می شوند.

به گزارش ساینس بلاگ، زیستگاه های تالابی یکی از بااهمیت ترین اکوسیستم های طبیعی کره زمین هستند که از دیرباز نقش بسزایی در توسعه جوامع اطراف خود ایفا کرده اند. متاسفانه روند تخریب طولانی مدت مناطق تالایی جهان نشان می دهد که سالانه بخشی از مساحت این اکوسیستم های بااهمیت در معرض نابودی است. تالاب های ایران نیز به طور جدی تحت تاثیر مجموعه ای از عوامل مختلف تهدید می شوند. این عوامل تاثیرات منفی شدیدی نیز بر جوامع وابسته به تالاب و تنوع زیستی می گذارد بنابراین برای حفاظت از تالاب ها در طول سالیان گذشته رویکردهای مدیریتی مختلفی نیز در سطح دنیا شکل گرفته و تکامل یافته است.

از جمله نخستین رویکردهای حفاظتی محیط زیست می توان به «رویکردهای حفاظتی مبتنی بر حفظ طبیعت و محیط زیست و بدون در نظر گرفتن نقش انسان» اشاره کرد. یکی از رویکردهای جدید رویکرد مدیریت زیست بومی است که نگاه ویژه ای به نقش انسان و معیشت او در اکوسیستم با در نظر گرفتن آثار توسعه و ارتباط بین اجزا در سطوح فراتر از مرزهای ظاهری دارد.

بر اساس برنامه های چهارم، پنجم و ششم توسعه کشور سازمان حفاظت محیط زیست موظف به پیاده سازی مدیریت زیست بومی شده است بنابراین طرح حفاظت از تالاب های ایران تلاش کرد با همکاری ذینفعان دولتی و غیردولتی، سازوکارهای قانونی برای اجرایی شدن برنامه مدیریت را توسعه و تدوین و اجرای آن را در تالاب های دارای اهمیت  کشور تسهیل کند. در نهایت، این تلاش ها منجر به پدید آمدن دانشی با عنوان « حفاظت موثر از تالاب ها با برنامه ریزی و مدیریت مشارکتی» با همکاری دست اندرکاران شده است. با به کارگیری این دانش در حال حاضر 46 تالاب بااهمیت کشور دارای برنامه مدیریت جامع هستند.

رویکرد زیست بومی چیست؟

رویکرد زیست بومی یک استراتژی برای مدیریت یکپارچه منابع زمین، آب و معیشت است که حفاظت و استفاده پایدار را به شیوه متساوی گسترش می دهد. این رویکرد چارچوب اولیه برای اقدام تحت کنوانسیون تنوع زیستی و دارای 12 اصل و پنج گام عملیاتی است.

 به منظور یافتن بهترین شیوه برای اجرایی کردن رویکرد زیست بومی و طبقه بندی اصول بر اساس اهمیت یا موضوع تلاش های زیادی انجام شده است. اگرچه این تلاش ها از نظر مفهومی قابل توجه است ولی آنچه تاکنون با کمبودهایی مواجه بوده، مساعدت های عملی برای به کارگیری رویکرد زیست بومی در عرصه است.

رویکرد زیست بومی دارای 12 اصل است که شامل انتخاب اجتماعی، تمرکززدایی از مدیریت تا سطوح پایین، شناسایی اثر اقدامات بر سایر زیست بوم ها، مدیریت بر پایه ارزش اقتصادی زیست بوم، حفاظت از ساختار و کارکردهای زیست بوم، مدیریت در محدوده کارکردهای زیست بوم، به کارگیری مقیاس زمانی  و مکانی مناسب،  تدوین اهداف به صورت بلندمدت، مدیریت تطبیقی و مشارکتی زیست بومی، تلفیق و تعادل بین حفاظت و بهره برداری خردمندانه، استفاده از رویکردهای دانش محور در مدیریت زیست بوم، مشارکت و همکاری تمامی ذینفعان در مدیریت زیست بوم می شود.

مراحل عملیاتی کردن رویکرد زیست بومی نیز انتخاب اجتماعی، تحلیل دست اندرکاران و اجرای اقدامات ظرفیت سازی و آگاهی رسانی، تدوین برنامه مدیریت جامع تالاب در یک فرایند مشارکتی از طریق برگزاری سلسله نشست های فنی و مشورتی با دست اندرکاران، تصویب برنامه مدیریت جامع در بالاترین سطوح مدیریتی استان و کشور و امضای تفاهمنامه میان دست اندرکاران، استقرار ساختارهای بین بخشی به منظور اجرای برنامه های مدیریت تالاب، شروع فرایند اجرای برنامه مدیریت با تشکیل جلسات ساختار بین بخشی است.

به منظور تحقق این اهداف برنامه مدیریت جامع تالاب ها در دستور کار قرار گرفت. این برنامه بر مبنای مشخصات و ارزش های کلیدی تالاب و برای حفاظت و پایدارسازی کارکردهای آن تدوین شده است. در واقع برنامه مدیریت جامع تالاب عالی ترین سندی است که اهداف مدیریتی را برای گذار از شرایط کنونی و دستیابی به شرایط مطلوب در آینده به صورت شفاف تعریف می کند.

برنامه مدیریت جامع اقداماتی که باید به اجرا گذاشته شوند را بیان و عوامل اجرایی آن را معرفی می کند. این سند همچنین الزامات، تعهدات و مسیولیت های نهادهای ذیربط را در جهت دستیابی به اهداف مورد توافق مشخص می کند و در موارد ضروری برای رفع ابهام با حل اختلاف مبنای تصمیم گیری قرار می گیرد.

انعطاف پذیری و انطباق پذیری  یکی از ویژگی های برنامه مدیریت است و باید به گونه ای تنظیم و تدوین شود که بتواند برای رویدادهای پیش بینی نشده نیز چاره اندیشی کند.

اقدامات صورت گرفته برای اجرای برنامه های مدیریت جامع تالاب ها

بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، ظرفیت سازی و پشتیبانی از دبیرخانه های مدیریت زیست بومی، ظرفیت سازی دست اندرکاران برنامه مدیریت جامع تالاب ها، پشتیبانی از اجرای پروتکل های پایش برنامه مدیریت جامع تالب های کشور، توسعه مدیریت پایدار منابع پایه و معیشت های سازگار با منابع تالابی، ارتباطات، آموزش، مشارکت و آگاهی افزایی در راستای حفاظت از تالاب ها ازجمله اقدامات صورت گرفته برای اجرایی شدن برنامه های مدیریت جامع تالاب ها است.

 استقرار رویکرد زیست بومی از سال 1384 در سه تالاب پریشان، شادگان و ارومیه آغاز شد و در ادامه به سایر تالاب های با اهمیت کشور نیز توسعه یافت.

پایان خبر ساینس بلاگ