ماده قانونی شهادت شهود در امور کیفری

وقتی پای یک پرونده کیفری به دادگاه باز میشه، یکی از مهمترین چیزهایی که می تونه مسیر پرونده رو عوض کنه و حقیقت رو روشن کنه، شهادت شهود هست. مواد قانونی مربوط به شهادت شهود در امور کیفری، مثل یک راهنما عمل می کنه تا قاضی و همه کسانی که درگیر پرونده هستند، بدونن چطور باید با اظهارات شاهد برخورد کنن و چقدر میشه به حرف هایش اعتماد کرد. دونستن این مواد، هم برای وکیل و قاضی مهمه، هم برای کسی که شاکی یا متهمه. این موضوع به همه کمک می کنه تا بدونن حقوق و وظایفشون چیه و چطور می تونن از این دلیل مهم برای اثبات حقانیت خودشون استفاده کنن یا جلوی شهادت های غیرواقعی رو بگیرن.

درسته که شهادت شهود یکی از قدیمی ترین و البته قوی ترین راه های اثبات جرمه، اما این دلیل هم مثل بقیه ادله، قوانین و شرایط خاص خودش رو داره. اگه فکر می کنید شهادت دادن یه کار ساده ست که هر کسی می تونه انجام بده، باید بگم سخت در اشتباهید! قانونگذار ما برای اینکه حق کسی ضایع نشه و عدالت برقرار بشه، کلی تبصره و ماده و قانون درباره شهادت شهود در امور کیفری تصویب کرده که هر کدومش جای بحث و بررسی داره.

تو این مقاله قراره حسابی بریم سراغ مواد قانونی شهادت شهود در امور کیفری، بخصوص قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری، تا ببینیم چه قواعدی برای این کار هست. از تعریف شهادت گرفته تا اینکه شاهد کیه، چه شرایطی باید داشته باشه، چند نفر باید شهادت بدن، و حتی اگه کسی شهادت دروغ داد چی میشه؛ همه و همه رو با زبانی ساده و خودمونی با هم بررسی می کنیم تا از جزئیات این موضوع سر دربیارید و اگه خدایی نکرده تو موقعیتی قرار گرفتید، بدونید باید چیکار کنید.

کلیات شهادت در امور کیفری؛ چرا حرف شاهد اینقدر مهمه؟

اول از همه بیایید ببینیم اصلاً شهادت یعنی چی و چرا تو پرونده های کیفری اینقدر بهش وزن میدن. شاید تو فیلم ها و سریال ها زیاد دیده باشید که یه شاهد میاد و با حرفاش همه چیز رو زیر و رو می کنه؛ این دقیقاً نشون دهنده اهمیت بالای شهادت تو نظام قضایی ماست.

تعریف شهادت و جایگاهش تو اثبات جرم

وقتی حرف از شهادت میشه، منظورمون چیه؟ ماده ۱۷۴ قانون مجازات اسلامی خیلی واضح و روشن میگه که شهادت عبارت از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوی به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضائی است. یعنی چی؟ یعنی هر کس به جز شاکی و متهم، اگه چیزی رو دیده یا شنیده باشه و این دیده یا شنیده ها مربوط به وقوع یا عدم وقوع یک جرم باشه، میتونه بیاد و اونا رو به قاضی بگه. این حرف ها همون اخبار شخصی محسوب میشن.

حالا جایگاه این اخبار شخصی کجاست؟ ماده ۱۶۰ قانون مجازات اسلامی، شهادت رو یکی از ادله اثبات جرم معرفی کرده. ادله اثبات جرم، همون چیزهایی هستن که قاضی با تکیه بر اونا میتونه مطمئن بشه که جرمی اتفاق افتاده یا نه، و اگه اتفاق افتاده، کی مرتکبش شده. پس شهادت، شونه به شونه اقرار، قسامه و سوگند، یکی از مهمترین ستون های دادگاه برای رسیدن به حقیقته.

شهادت چند مدل داره؟ شرعی یا غیرشرعی؟

شاید براتون سوال پیش بیاد که مگه شهادت هم مدل های مختلف داره؟ بله، از نظر قانون، شهادت دو نوع اصلی داره که یکی از اون ها شرعی و دیگری غیرشرعی یا همون اظهارات شهود فاقد شرایط شرعی هست.

شهادت شرعی: ماده ۱۷۵ قانون مجازات اسلامی میگه: شهادت شرعی آن است که شارع آن را معتبر و دارای حجیت دانسته است اعم از آن که مفید علم باشد یا نباشد. این یعنی چی؟ یعنی یه سری شرایط خاص و فقهی داره که اگه شاهدی اون ها رو داشته باشه، شهادتش خودش به تنهایی حجت و دلیله و قاضی باید بهش عمل کنه، حتی اگه خودش علم کامل به موضوع نداشته باشه.

اظهارات شهود فاقد شرایط شرعی (اماره قضایی): خب حالا اگه شاهدی همه اون شرایط خاص شرعی رو نداشت چی میشه؟ آیا حرفش دیگه هیچ ارزشی نداره؟ ماده ۱۷۶ قانون مجازات اسلامی به این سوال جواب میده: در صورتی که شاهد واجد شرایط شهادت شرعی نباشد، اظهارات او استماع می شود. تشخیص میزان تاثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی در حدود اماره قضائی با دادگاه است. این یعنی حرف های این شاهد رو هم قاضی گوش میده، اما دیگه مثل شهادت شرعی، خودش به تنهایی دلیل نیست. این حرف ها میتونن به قاضی کمک کنن تا علم پیدا کنه یا به عنوان یک اماره قضایی (یک نشانه یا قرینه) مورد استفاده قرار بگیرن. پس، تفاوت اصلی این دوتا تو اینه که شهادت شرعی حجته و برای قاضی الزامیه، ولی اظهارات غیرشرعی اماره ست و به قاضی کمک می کنه تا به علم برسه. تو این زمینه ماده ۲۱۲ قانون آیین دادرسی کیفری هم میگه که علم قاضی میتونه از راه های مختلفی مثل تحقیقات، اوضاع و احوال پرونده، و حتی همین اظهارات شهود غیرشرعی حاصل بشه.

یکی از مهمترین نکات در نظام حقوقی ما اینه که شهادت شرعی، به خودی خود حجت محسوب میشه و قاضی مکلف به پذیرش اون هست، مگر اینکه خلافش ثابت بشه. اما اظهارات شهودی که شرایط شرعی رو ندارند، صرفاً به عنوان اماره قضایی در علم قاضی اثرگذارند.

شاهد خوب از نظر قانون چه ویژگی هایی داره؟ (بر اساس ماده ۱۷۷ ق.م.ا)

همونطور که گفتیم، هر کسی نمی تونه بیاد و تو دادگاه شهادت بده و توقع داشته باشه که قاضی هر حرفی رو ازش قبول کنه. برای اینکه شهادت یک شاهد، اون هم از نوع شرعی، معتبر باشه، باید یه سری ویژگی های مهم داشته باشه. ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی، حسابی دست قاضی رو برای شناسایی یک شاهد معتبر باز گذاشته و این شرایط رو به تفکیک آورده:

ویژگی های عمومی شاهد شرعی که دادگاه بهش اعتماد می کنه

شاهد شرعی باید این شرایط رو تو زمان ادای شهادت داشته باشه:

1. بلوغ: شاهد باید به سن بلوغ رسیده باشه. سن بلوغ شرعی برای پسرها ۱۵ سال قمری و برای دخترها ۹ سال قمریه (همینطور که تو ماده ۱۴۷ قانون مجازات اسلامی هم بهش اشاره شده). حالا اگه یه بچه کوچیک تر (غیربالغ ممیز) زمان اتفاق، صحنه ای رو دیده باشه ولی بعداً که بزرگ شده، بیاد شهادت بده چی؟ ماده ۱۷۹ میگه که شهادتش معتبره، به شرطی که زمان اتفاق، متوجه بوده باشه.
2. عقل: خب معلومه دیگه، شاهد باید عاقل باشه و فرق خوب و بد رو بفهمه. شهادت یه فرد مجنون یا کسی که هوش و حواسش سر جاش نیست، چطور میتونه تو دادگاه پذیرفته بشه؟
3. ایمان: شاهد باید مسلمان باشه. البته تو بعضی موارد خاص و با شرایطی که تو قانون پیش بینی شده، ممکنه شهادت اقلیت های دینی هم پذیرفته بشه، ولی اصل بر مسلمان بودنه.
4. عدالت: عدالت یعنی چی؟ ماده ۱۸۱ قانون مجازات اسلامی توضیح میده که عادل کسی است که در نظر قاضی یا شخصی که بر عدالت وی گواهی می دهد، اهل معصیت نباشد. شهادت شخصی که اشتهار به فسق داشته باشد، مرتکب گناه کبیره شود یا بر گناه صغیره اصرار داشته باشد تا احراز تغییر در اعمال او و اطمینان از صلاحیت و عدالت وی، پذیرفته نمی شود. پس، یه آدم درستکار و بدون سابقه فسق و فجور، میتونه شاهد عادل باشه.
5. طهارت مولد: این یعنی شاهد باید از نطفه حلال و پاک به دنیا اومده باشه و اصطلاحاً پاک زاد باشه.
6. ذی نفع نبودن تو موضوع: شاهد نباید تو اون دعوا یا نتیجه اش نفع شخصی داشته باشه. مثلاً اگه قراره با شهادتش، خودش یا خانوادش به پول یا موقعیتی برسن، شهادتش معتبر نیست.
7. نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از اون ها: اگه شاهد با یکی از طرفین دعوا دشمنی شخصی داشته باشه، ممکنه حرفش از روی کینه باشه و حقیقت رو نگه. البته تبصره ۲ ماده ۱۷۷ میگه اگه شهادتش به نفع همون کسی باشه که باهاش خصومت داره، مشکلی نداره و پذیرفته میشه.
8. عدم اشتغال به تکدی و ولگرد نبودن: کسی که شغل مشخصی نداره و از راه تکدی گری زندگی می کنه یا ولگرده، شهادتش ممکنه از نظر اجتماعی مورد تردید قرار بگیره و به همین دلیل، تو قانون این شرط هم ذکر شده.

یه نکته مهم اینجاست که همه این شرایط رو قاضی باید خودش احراز کنه (تبصره ۱ ماده ۱۷۷). یعنی قاضی صرفاً به حرف شاهد بسنده نمیکنه و باید تحقیق کنه تا از وجود این شرایط مطمئن بشه.

موارد خاص: شهادت مجنون، خانم ها و بچه ها

جدای از شرایط عمومی، بعضی افراد هستن که وضعیتشون فرق میکنه و قانون براشون قواعد خاصی داره:

1. شهادت مجنون: آیا یه آدم مجنون میتونه شهادت بده؟ ماده ۱۷۸ قانون مجازات اسلامی میگه شهادت مجنون ادواری در حال افاقه پذیرفته می شود مشروط بر آن که تحمل شهادت نیز در حال افاقه بوده باشد. یعنی اگه یه نفر بیماری روانی داره که گاهی خوبه و گاهی نه (مجنون ادواری)، اگه زمانی که عاقل بوده (افاقه) هم ماجرا رو دیده و هم داره شهادت میده، حرفش قبول میشه.
2. شهادت اشخاص غیرعادی (مثل فراموشکار و ساهی): ماده ۱۸۰ قانون مجازات اسلامی تکلیف این افراد رو هم مشخص کرده: شهادت اشخاص غیرعادی، مانند فراموشکار و ساهی به عنوان شهادت شرعی معتبر نیست مگر آنکه قاضی به عدم فراموشی، سهو و امثال آن در مورد شهادت علم داشته باشد. یعنی حرف این افراد هم به عنوان شهادت شرعی قبول نمیشه، مگر اینکه قاضی خودش مطمئن بشه که این فرد تو این مورد خاص، حواسش جمع بوده و فراموش نکرده یا اشتباهی ازش سر نزده.
3. شهادت زن در امور کیفری: این مورد همیشه بحث برانگیزه. طبق ماده ۱۹۹ قانون مجازات اسلامی، نصاب شهادت زنان تو امور کیفری متفاوته. مثلاً تو بعضی جرایم دو تا شهادت زن برابر با یک شهادت مرده. این تفاوت به خاطر اینه که قانونگذار با توجه به بعضی دیدگاه های فقهی، ممکنه اعتبار شهادت زنان رو تو بعضی موارد کمتر از مردان بدونه، اما این به معنی بی ارزش بودن شهادت زن نیست.
4. شهادت اطفال غیربالغ (ممیز): بچه کوچیک ها که هنوز به سن بلوغ نرسیدن (ولی فرق خوب و بد رو میفهمن)، نمیتونن شهادت شرعی بدن. اما حرف هاشون به عنوان اماره قضایی میتونه به قاضی کمک کنه تا به علم برسه. یعنی قاضی به حرفشون گوش میده و اگه دید با بقیه شواهد و قرائن جور در میاد، میتونه ازش استفاده کنه.

چطوری شهادت بدیم و اگه نیومدیم چی میشه؟

حالا که فهمیدیم چه کسی می تونه شاهد باشه، بریم سراغ اینکه شهادت دادن خودش چه آدابی داره و اگه یه شاهد تو دادگاه حاضر نشه، چه بلایی سرش میاد!

شهادت باید چجوری باشه؟ از روی یقین!

خیلی مهمه که شهادت چطوری ادا بشه و چه کیفیتی داشته باشه. قانون تو این زمینه هم حسابی ریزبینانه عمل کرده:

1. قطع و یقین در شهادت: ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی میگه: شهادت باید از روی قطع و یقین به نحوی که مستند به امور حسی و از طریق متعارف باشد، اداء شود. یعنی شاهد باید با اطمینان کامل و از روی چیزی که خودش دیده یا شنیده (امور حسی) شهادت بده، نه اینکه بر اساس شک و گمان یا شنیده ها از دهان دیگران.
2. وحدت موضوع و مفاد شهادت: ماده ۱۸۲ قانون مجازات اسلامی هم خیلی مهمه. این ماده میگه: در شهادت شرعی، در صورت تعدد شهود، وحدت موضوع شهادت ضروری است و باید مفاد شهادت ها در خصوصیات موثر در اثبات جرم یکسان باشد. هرگاه اختلاف مفاد شهادت ها موجب تعارض شود و یا وحدت موضوع را مخدوش کند، شهادت شرعی محسوب نمی شود. این یعنی اگه چند نفر دارن شهادت میدن، همه باید درباره یک موضوع مشخص و یکسان شهادت بدن و حرف هاشون نباید متناقض باشه که نتونیم ازشون نتیجه بگیریم.
3. شیوه ادای شهادت: ماده ۱۸۴ قانون مجازات اسلامی هم میگه: شهادت باید با لفظ یا نوشتن باشد و در صورت تعذر، با فعل از قبیل اشاره واقع شود و در هر صورت باید روشن و بدون ابهام باشد. پس بهترین راه، حرف زدنه. اگه نشد، مکتوب. اگه اونم نشد، با اشاره، ولی مهم اینه که واضح و بدون ابهام باشه.

باید حتماً بریم دادگاه؟ چی میشه اگه نریم؟

خب، تصور کنید شما شاهدی تو یه پرونده کیفری هستید و دادگاه براتون احضاریه فرستاده. آیا میتونید نرید؟ طبق ماده ۲۰۰ و ۲۲۵ قانون آیین دادرسی کیفری، حضور شاهد تو دادگاه اجباریه. اگه شاهد بدون عذر موجه تو دادگاه حاضر نشه، بخصوص تو پرونده های کیفری، قاضی میتونه حتی دستور جلبش رو صادر کنه. یعنی پلیس میاد و شما رو با خودش میبره دادگاه!

اما یه استثنا هم هست؛ ماده ۲۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری میگه که اگه شهادت دادن باعث ضرر جسمی، آبرویی یا مالی به خود شاهد یا نزدیکانش بشه، میتونه از شهادت دادن امتناع کنه. البته باید دلیلش رو به قاضی بگه و قاضی هم این دلیل رو ثبت می کنه.

گواهی از راه دور هم قبوله؟ (مکتوب، صوتی-تصویری)

تو دنیای امروز که دیگه همه چی آنلاین شده، آیا میشه از راه دور هم شهادت داد؟ بله، ماده ۱۸۶ قانون مجازات اسلامی و ماده ۲۱۱ قانون آیین دادرسی کیفری، این امکان رو فراهم کردن. چنانچه حضور شاهد متعذر باشد، گواهی به صورت مکتوب، صوتی- تصویری زنده و یا ضبط شده، با احراز شرایط و صحت انتساب، معتبر است. یعنی اگه شاهد نتونه بیاد دادگاه (مثلاً مسافرت باشه، بیمار باشه و…)، میتونه با نامه یا با فیلم و صدا شهادت بده، به شرطی که دادگاه مطمئن بشه که این شهادت واقعاً از خودشه و ساختگی نیست.

مفهوم تحمل شهادت چیه و چرا مهمه؟

شاید این اصطلاح تحمل شهادت براتون عجیب باشه. تحمل شهادت تو اصطلاح فقهی یعنی اینکه شاهد، خودش ماجرا رو دیده یا شنیده باشه و علم به اون موضوع پیدا کرده باشه. یعنی چی؟ یعنی وقتی شما میگید فلانی فلان کار رو کرد، خودتون باید دیده باشید یا شنیده باشید، نه اینکه از کس دیگه ای شنیده باشید و بخواهید با استناد به حرف اون شهادت بدید. این وقوف و آگاهی مستقیم، تو امور کیفری خیلی مهمه چون پای مجازات و حتی آزادی آدما وسطه.

شرایط تحمل شهادت هم تقریباً شبیه شرایط شاهد شرعیه: شاهد باید بالغ، عاقل، مسلمان و عادل باشه و دشمنی یا نفع شخصی نداشته باشه. اگه این شرایط رو داشته باشه و ماجرا رو ببینه، وظیفه اخلاقی و گاهی قانونی داره که اگه ازش خواستن، شهادت بده.

چند تا شاهد لازمه و تو چه جرم هایی؟

رسیدیم به یکی از مهمترین و جزئی ترین قسمت های شهادت؛ اینکه برای اثبات هر جرمی، چند تا شاهد لازم داریم؟ قانون تو این زمینه حسابی ریز شده و برای هر جرمی یه نصاب خاصی رو مشخص کرده. اینجا بحث ماده قانونی شهادت شهود در امور کیفری واقعاً وارد جزئیات میشه.

نصاب شهادت برای اثبات جرم ها (ماده ۱۹۹ ق.م.ا)

ماده ۱۹۹ قانون مجازات اسلامی، دقیقاً توضیح میده که برای اثبات جرایم مختلف، چند تا شاهد لازمه:

• جرایم عمومی (موجب حد و تعزیر): برای بیشتر جرم ها، مثل دزدی، کلاهبرداری، توهین و…، دو شاهد مرد لازمه.
• جرایم خاص جنسی (زنا، لواط، تفخیذ و مساحقه): برای اثبات این جرایم که خیلی هم حساسن، چهار شاهد مرد لازمه.
• زنای موجب حد جلد، تراشیدن و یا تبعید: برای این مدل از زنا، قانون یک استثنا قائل شده و گفته شهادت دو مرد و چهار زن عادل هم کافیه. پس اینجا هم شهادت زنان نقش داره، ولی با نصاب خاص.
• جنایات موجب دیه: اگه یه جرم منجر به جراحت یا فوت بشه که مجازاتش دیه باشه، یک شاهد مرد و دو شاهد زن هم میتونن باعث اثبات جرم بشن.

یه نکته مهم اینه که تو هیچ کدوم از این موارد، شهادت یک شاهد به تنهایی برای صدور حکم کافی نیست. همیشه باید تعداد مشخصی از شهود وجود داشته باشه یا ادله دیگه، حرف شاهد رو تأیید کنن.

شهادت درباره زنا یا لواط؛ نکته های حساسش چیه؟

یکی از حساس ترین و دقیق ترین بخش های شهادت تو قانون مجازات اسلامی، شهادت بر زنا یا لواطه. ماده ۲۰۰ قانون مجازات اسلامی تاکید کرده که در خصوص شهادت بر زنا یا لواط، شاهد باید حضوری عملی را که زنا یا لواط با آن محقق می شود دیده باشد و هرگاه شهادت مستند به مشاهده نباشد و همچنین در صورتی که شهود به عدد لازم نرسند شهادت در خصوص زنا یا لواط، قذف محسوب می شود و موجب حد است. این یعنی شاهد باید دقیقاً ببینه که عمل زنا یا لواط در حال انجام شدن هست، نه اینکه فقط حدس بزنه یا از قرائن به این نتیجه برسه. اگه شهود به تعداد لازم نرسن یا چیزی رو که ندیدن، شهادت بدن، خودشون متهم به قذف (تهمت زنا یا لواط) میشن که مجازات سختی هم داره.

شهادت بر شهادت یعنی چی؟

گاهی پیش میاد که شاهد اصلی یک ماجرا، بنا به دلایلی مثل فوت، بیماری یا غیبت، نمیتونه تو دادگاه حاضر بشه. تو این مواقع، قانون شهادت بر شهادت رو پیش بینی کرده. ماده ۱۸۸ قانون مجازات اسلامی میگه: شهادت بر شهادت شرعی در صورتی معتبر است که شاهد اصلی فوت نموده و یا به علت غیبت، بیماری و امثال آن، حضور وی متعذر باشد.

حالا شهادت بر شهادت یعنی چی؟ یعنی یک نفر میاد و شهادت میده که شاهد اصلی، قبلاً در حضور او، درباره یک موضوع شهادت داده بوده. مثلاً میگه: فلانی (شاهد اصلی) در حضور من گفت که فلان اتفاق رو دیده. البته این نوع شهادت هم شرایط خاص خودش رو داره:

1. شاهد بر شهادت، خودش باید همه شرایط شاهد اصلی رو داشته باشه (تبصره ۱ ماده ۱۸۸).
2. شهادت بر شهادت شاهد فرع (یعنی کسی که داره شهادت میده که فلانی بر شهادت فلانی دیگه شهادت داده)، معتبر نیست (تبصره ۲ ماده ۱۸۸).
3. مهمترین نکته اینجاست که طبق ماده ۱۸۹ قانون مجازات اسلامی، جرائم موجب حد و تعزیر با شهادت بر شهادت اثبات نمی شود لکن قصاص، دیه و ضمان مالی با آن قابل اثبات است. یعنی برای جرم های خیلی سنگین که مجازات حد یا تعزیر دارن (مثل زنا یا دزدی)، شهادت بر شهادت قبول نیست، ولی برای قصاص، دیه و مسائل مالی میشه ازش استفاده کرد.
4. ماده ۱۹۰ هم میگه اگه شاهد اصلی، بعد از اینکه شهادت بر شهادتش داده شد و قبل از صدور رأی، حرفش رو پس بگیره و منکر شهادت خودش بشه، شهادت بر شهادت دیگه ارزشی نداره.

جرح، تعدیل و رجوع از شهادت؛ حقایقی که شاید ندونید!

حالا که شهود شهادتشون رو دادن، آیا همه چیز تموم شده؟ نه! طرفین دعوا و حتی قاضی، هنوز هم میتونن روی اعتبار شهادت شهود اثر بذارن. اینجا با دو تا مفهوم دیگه به اسم جرح و تعدیل آشنا میشیم، و بعدش هم میریم سراغ رجوع از شهادت که خیلی مهمه.

جرح و تعدیل شهود؛ چه کسی می تونه حرف شاهد رو قبول نکنه؟

وقتی یه نفر شهادت میده، طرف مقابل میتونه بگه این شاهد شرایط قانونی رو نداره و حرفش نباید قبول بشه. به این کار میگن جرح شاهد. برعکسش هم هست، اگه کسی بگه این شاهد شرایط رو داره و حرفش درسته، بهش میگن تعدیل شاهد. ماده ۱۹۱ قانون مجازات اسلامی دقیقاً همین رو میگه: جرح شاهد عبارت از شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است و تعدیل شاهد عبارت از شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی است.

وظیفه قاضیه که به طرفین دعوا این حق رو اعلام کنه که میتونن شهود رو جرح یا تعدیل کنن (ماده ۱۹۲). جرح شاهد باید قبل از شهادتش انجام بشه، مگر اینکه بعداً معلوم بشه شاهد مشکلی داشته؛ تو این حالت میشه تا قبل از صدور حکم هم جرح کرد (ماده ۱۹۳).

اگه قاضی شاهدی رو رد کنه یا کسی جرحش کنه، اونی که شهادت رو آورده (مدعی) میتونه دلیل بیاره که نه، این شاهد شرایط رو داشته و جرحش درست نیست (ماده ۱۹۴). برای اثبات جرح یا تعدیل لازم نیست حتماً دلیل خاصی آورده بشه، همین که شاهدهای دیگه شهادت بدن که این شاهد عادل هست یا نیست، کافیه، البته به شرطی که خودشون شرایط شهادت رو داشته باشن (ماده ۱۹۵ و تبصره اش). و اگه حرف شهود جرح و تعدیل با هم متناقض باشه، هیچ کدومشون قبول نمیشه (ماده ۱۹۶).

در نهایت، این دادگاهه که تصمیم میگیره آیا شاهد شرایط قانونی رو داره یا نه. اگه داشته باشه، شهادتش رو قبول میکنه. اگه نه، یا اگه اطلاع نداشته باشه، رسیدگی رو متوقف میکنه تا از شرایط شاهد مطمئن بشه و بعد تصمیم بگیره (ماده ۱۹۷).

پشیمونی از شهادت؛ چی میشه اگه شاهد حرفش رو پس بگیره؟

حالا فرض کنید یه شاهد، شهادت داد و بعد از مدتی، از حرفش پشیمون شد و گفت من اشتباه کردم یا دروغ گفتم. چی میشه؟ ماده ۱۹۸ قانون مجازات اسلامی میگه: رجوع از شهادت شرعی، قبل از اجرای مجازات موجب سلب اعتبار شهادت می شود و اعاده شهادت پس از رجوع از آن، مسموع نیست.

این یعنی اگه شاهد قبل از اینکه مجازات متهم اجرا بشه، بیاد و حرفش رو پس بگیره، اون شهادت دیگه هیچ اعتباری نداره و قاضی نمیتونه بر اساسش حکمی رو اجرا کنه. نکته مهمتر اینکه، اگه یک بار شاهد از شهادتش رجوع کرد، دیگه نمیتونه دوباره بیاد و شهادت قبلیش رو تکرار کنه یا بگه نه، من دوباره حرفم رو عوض کردم. حرفش دیگه شنیده نمیشه.

یه تفاوت مهم هم بین رجوع از شهادت تو امور کیفری و حقوقی هست. تو امور کیفری، اگه شاهد پشیمون بشه، شهادتش کاملاً از اعتبار میفته و حتی ممکنه خودش به خاطر شهادت دروغ، مجرم شناخته بشه. اما تو امور حقوقی، رجوع از شهادت بیشتر باعث تضعیف دلیل میشه و معمولاً بار کیفری نداره.

شهادت دروغ؛ جرمی که می تونه کار دستتون بده!

خب، تا اینجا درباره انواع شهادت و شرایطش حرف زدیم. حالا بیایید ببینیم اگه کسی عمداً حقیقت رو نگه و شهادت دروغ بده، چه عواقبی در انتظارشه؟ شهادت دروغ یکی از اون جرم هاییه که مستقیم عدالت رو نشونه میگیره و برای همین، قانونگذار براش مجازات سنگینی در نظر گرفته.

مجازات و عواقب شهادت کذب در امور کیفری

وقتی یه نفر تو دادگاه یا دادسرا، از روی عمد و با آگاهی از اینکه داره دروغ میگه، علیه کسی شهادت بده، مرتکب جرم شهادت کذب شده. ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) میگه: هر کس در دادگاه یا نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. پس میبینید که مجازات کمی هم نیست.

حالا شاید بپرسید اگه تو مراحل اولیه، مثلاً تو دادسرا، شهادت دروغ داده بشه چی؟ آیا باز هم جرمه؟ بله! رأی وحدت رویه شماره ۸۳۵ هیأت عمومی دیوان عالی کشور صراحتاً گفته که شهادت دروغ تو مرحله تحقیقات مقدماتی (یعنی تو دادسرا) هم شامل ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی میشه. یعنی فرقی نداره که شهادت دروغ رو تو دادگاه بدید یا تو دادسرا، در هر دو صورت مرتکب جرم شدید و ممکنه کار دستتون بده.

یه رأی وحدت رویه دیگه هم هست که جالبه: رأی وحدت رویه شماره ۳۷۰۰ دیوان عالی کشور درباره اعاده دادرسی برای شهادت کذب صادر شده. این رأی میگه که اگه حکمی با تکیه بر شهادت دروغ صادر شده باشه، فقط زمانی میشه از اون حکم اعاده دادرسی کرد که کذب بودن اون شهادت تو یه دادگاه کیفری جداگانه اثبات شده باشه. یعنی الکی نمیشه گفت شاهد دروغ گفته و حکم رو باطل کرد؛ باید ثابت کنید که دروغ بوده.

پس ببینید چقدر شهادت کذب میتونه دردسرساز باشه. نه تنها خود شاهد مجازات میشه، بلکه ممکنه حکم صادر شده هم زیر سوال بره و مسئولیت مدنی (پرداخت خسارت) و کیفری هم برای شاهد دروغگو به دنبال داشته باشه. خلاصه، با آتش بازی کردن تو دادگاه، آخر و عاقبت خوبی نداره!

در آخر، یادتون باشه که اگه تو موقعیت شهادت دادن قرار گرفتید، یا اگه کسی علیه شما شهادت داده، حتماً با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید. این مسائل خیلی پیچیده هستن و اگه درست مدیریت نشن، میتونن عواقب جبران ناپذیری داشته باشن.

نتیجه گیری

خب، رسیدیم به انتهای راهنمای جامع ماده قانونی شهادت شهود در امور کیفری. همونطور که با هم دیدیم، شهادت دادن تو پرونده های کیفری، یه موضوع ساده و پیش پا افتاده نیست و ریزه کاری ها و قوانین زیادی داره که باید مو به مو رعایت بشن. از تعریف شهادت و انواعش گرفته تا شرایطی که یه شاهد باید داشته باشه (مثل بلوغ، عقل، ایمان، عدالت و…)، نصاب شهادت برای اثبات هر جرم، چگونگی ادای شهادت، و حتی عواقب سنگین شهادت دروغ، همه و همه رو با جزئیات بررسی کردیم.

واقعاً میشه گفت که شهادت تو نظام حقوقی ما مثل یه شمشیر دولبه ست. از یه طرف میتونه حق رو به حق دار برسونه و کمک کنه عدالت اجرا بشه، از طرف دیگه اگه با دقت و بر اساس قوانین نباشه، میتونه باعث گمراهی قاضی و پایمال شدن حقوق افراد بشه. به خاطر همین حساسیت بالاست که قانونگذار اینقدر با دقت به جزئیات پرداخته و برای هر مرحله، قواعد مشخصی رو تعیین کرده.

امیدواریم با خوندن این مقاله، اطلاعات خوبی درباره ماده قانونی شهادت شهود در امور کیفری به دست آورده باشید و متوجه شده باشید که این موضوع چقدر پیچیدگی و اهمیت داره. پیشنهاد ما همیشه اینه که اگه تو هر مرحله ای از یه پرونده کیفری با شهادت شهود درگیر شدید، حتماً از یه وکیل یا کارشناس حقوقی کمک بگیرید. اونا با دانش و تجربه ای که دارن، میتونن بهترین راه رو بهتون نشون بدن و از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کنن.