دلایل اجرانشدن فرش رنگی هرمز در چند سال اخیر

فرش رنگی هرمز، این شاهکار هنری روی خاک جزیره، چند سالی است که دیگر اجرا نمی شود. دلایل توقف این پروژه پرطرفدار پیچیده و چندوجهی است و شامل نگرانی های جدی زیست محیطی، چالش های اقتصادی و مدیریتی، و همچنین بحث های هنری و اخلاقی درباره ماهیت واقعی هنر محیطی می شود. بیایید با هم سفر کنیم به جزیره رنگ ها و ببینیم چرا این رویداد هنری بزرگ به ایستگاه پایانی خودش رسید.

جزیره هرمز، این نگین رنگارنگ خلیج فارس، همیشه با خاک های سحرآمیزش دل خیلی ها را برده. کوه های رنگی، دره های پرنقش و نگار و سواحل دل فریبش، هرمز را به مقصدی بی نظیر برای گردشگرها و هنرمندان تبدیل کرده. توی این سال ها، یک اتفاق هنری خاص به نام فرش خاکی هرمز یا فرش رنگی هرمز این جزیره را حسابی سر زبان ها انداخته بود. هنرمندها با همین خاک های رنگی، نقش و نگارهایی روی زمین می آفریدند که واقعاً چشم نواز بود. اما خب، این فرش زیبا و پرطرفدار، از سال ۱۳۹۷ به بعد دیگه اجرا نشد. شاید شما هم مثل خیلی ها بپرسید چرا؟ توی این مقاله، می خواهیم ریزبه ریز دلایل این توقف را بررسی کنیم؛ از بحث های محیط زیستی گرفته تا مسائل اقتصادی و مدیریتی و حتی چالش های هنری و اخلاقی پشت این ماجرا. پس با ما همراه باشید تا پرده از راز ناپدید شدن فرش رنگی هرمز برداریم.

دلایل زیست محیطی؛ ردپایی که پاک نمی شد

شاید در نگاه اول، فرش خاکی بی ضرر به نظر برسه. خب، با خاک که چیزی آلوده نمی شه، درسته؟ اما وقتی پای حجم زیاد خاک و اکوسیستم حساس جزیره ای مثل هرمز وسط میاد، قضیه فرق می کنه. مهم ترین دلیل توقف این پروژه، همین نگرانی های محیط زیستی بود که از همون اول هم منتقدهای خودش را داشت.

جابه جایی و تخریب خاک های نادر

برای اینکه یک فرش خاکی بزرگ مثل فرش هرمز روی زمین پهن بشه، هر بار به چندین تن خاک رنگی احتیاج بود. فکر کنید، چند تن! این خاک ها از جاهای مختلف جزیره جمع آوری می شدند. خیلی از این خاک ها، مخصوصاً طیف های رنگی خاصی که داشتند، واقعاً کمیاب و حتی نایاب هستند. برداشت این حجم از خاک، به معنی تخریب محل برداشت بود. یعنی چی؟ یعنی اونجا که خاک برداشته می شد، طبیعتش از بین می رفت و اگر گیاهی هم بوده، دیگه وجود نداشت. علاوه بر این، خود جابه جایی خاک توی جزیره هرمز، با توجه به رطوبت و وزن بالاش، کار آسونی نبود و نیاز به تجهیزات و نیروی زیادی داشت. انگار داشتیم از گنجینه ای طبیعی استفاده می کردیم که جایگزین کردنش ممکن نبود.

ورود خاک به دریا و تأثیر بر اکوسیستم دریایی

فرش خاکی روی ساحل پهن می شد. خب، وقتی باران می بارید یا موج های دریا به ساحل می رسیدند، چی می شد؟ بله، خاک ها شسته می شدند و وارد آب های نیلگون خلیج فارس می شدند. این اتفاق، یعنی ورود رسوبات خاک به دریا، برای اکوسیستم دریایی هرمز مثل یک فاجعه بود. ماهی ها، مرجان ها و کل زنجیره غذایی زیر آب، تحت تأثیر این رسوبات قرار می گرفتند. مرجان ها نیاز به آب شفاف دارند تا نور خورشید به اونها برسه و بتونند زنده بمونند. با ورود خاک، آب کدر می شد و این موجودات زیبای دریایی به خطر می افتادند. حیوانات دریایی هم برای پیدا کردن غذا به این مرجان ها وابسته هستند، پس زندگی اونها هم دستخوش تغییر می شد.

خطر فرسایش و نابودی خاک جزیره

کارشناسان محیط زیست و زمین شناسان بارها هشدار دادند که اگر این پروژه همین طور سالانه ادامه پیدا کنه، ذخایر خاک رنگی جزیره هرمز به سرعت تموم می شه. حتی بعضی از اونها پیش بینی کردند که خاک هرمز تا ۲۵ سال دیگه کلاً نابود می شه! فکرش را بکنید، خاک هرمز فقط یک مشت خاک نیست، هویت این جزیره است. این خاک های رنگی، میراث طبیعی هزاران ساله این سرزمین هستند و باید از اونها محافظت بشه. فرش خاکی هرچقدر هم زیبا بود، نباید به قیمت نابودی این میراث تمام می شد.

عدم پایداری و موقتی بودن طرح

یکی دیگه از انتقادهای مهم این بود که فرش خاکی یک اثر هنری موقتی بود. یعنی چی؟ یعنی چند روزی روی زمین خودنمایی می کرد و بعدش به مرور از بین می رفت. حالا این اثر موقتی، به طبیعت آسیبی بلندمدت و گاهی جبران ناپذیر وارد می کرد. آیا این منطقی بود که برای چند روز نمایش، منبع اصلی و هویت یک جزیره را از بین ببریم؟ خیلی ها معتقد بودند که این طرح با مفهوم توسعه پایدار که امروز همه جا ازش صحبت میشه، جور درنمیاد. توسعه پایدار یعنی از منابع طبیعی جوری استفاده کنیم که هم نیازهای ما برآورده بشه و هم برای نسل های آینده هم چیزی باقی بمونه. فرش خاکی این اصول را زیر سوال می برد.

دلایل اقتصادی و مدیریتی؛ هزینه های پنهان و کشمکش ها

فقط محیط زیست نبود که باعث توقف فرش رنگی شد. پای پول و مدیریت هم وسط بود. هر پروژه بزرگی، هزینه های خودش را داره و نیاز به مدیریت قوی و بدون حاشیه داره. فرش رنگی هرمز از این نظر هم با چالش های زیادی روبرو بود.

هزینه های بالای اجرا و عدم توجیه اقتصادی پایدار

اجرای فرش خاکی هزینه های کمی نداشت. از جابه جایی اون همه خاک گرفته تا حقوق نیروی انسانی، ایجاد زیرساخت های موقت برای هنرمندها و توریست ها، و بازاریابی برای جذب گردشگر، همه و همه پول زیادی می خواست. حالا سوال اینجاست که آیا این همه هزینه، واقعاً به نفع مردم بومی جزیره بود؟ بعضی ها می گفتند این پروژه فقط یک رونق چندروزه و مقطعی برای جزیره ایجاد می کرد و به صورت پایدار، اقتصاد مردم محلی را بهبود نمی بخشید. جزیره هرمز پتانسیل های طبیعی بی نظیری داره که می تونه یک گردشگری پایدار و دائمی را برای مردمش رقم بزنه، نه یک رویداد موقتی که فقط چند روز شور و هیجان داشته باشه و بعد تمام بشه.

چالش های لجستیکی و مدیریتی

اجرای یک پروژه در این ابعاد، اون هم روی یک جزیره، خودش داستان های زیادی داشت. هماهنگی بین گروه های هنری، سازمان های دولتی مختلف مثل اداره ارشاد، محیط زیست، بخشداری و مردم محلی، کار آسانی نبود. همه باید با هم هماهنگ می شدند تا کار درست پیش بره. علاوه بر این، با ورود حجم زیادی از گردشگر به جزیره در زمان برگزاری فرش، مشکلاتی مثل تامین آب شیرین، سرویس بهداشتی و سایر امکانات رفاهی هم پیش می آمد. جزیره هرمز خودش با مشکل کمبود آب شیرین دست و پنجه نرم می کنه و مجبورند آب آشامیدنی را از بندرعباس تامین کنند. حالا تصور کنید با چند هزار نفر گردشگر اضافه، این مشکلات چقدر بزرگ تر می شدند.

اختلافات و چالش های حقوقی/مالکیتی

این یکی از آن دلایل مهمی است که کمتر به آن پرداخته شده است. در پشت پرده فرش خاکی، اختلافات زیادی بین پدیدآورندگان اصلی ایده، مجریان طرح و نهادهای ذی ربط وجود داشت. آقای احمد نادعلیان که از هنرمندان شناخته شده هنر محیطی و از پیشگامان کارهای هنری با خاک در هرمز بودند، در مورد این اختلافات به تفصیل صحبت کرده اند. اینکه ایده اصلی از کجا آمد؟ چه کسی مالک معنوی این اثر است؟ گروه نوهرمز چه نقشی داشت؟ آقای همایون امیرزاده (مدیرکل وقت ارشاد هرمزگان) چطور وارد ماجرا شد؟ و اینکه چرا بعداً کار به دادستانی کشیده شد؟ این ها همه سوالاتی بودند که جواب های متناقضی داشتند. دعوا بر سر مالکیت مادی و معنوی و عدم توافق همگانی، مثل یک موریانه از درون، این پروژه را سست می کرد. یک پروژه موفق نیاز به یکپارچگی و همکاری داره، نه کشمکش و حاشیه سازی.

احمد نادعلیان، هنرمند و پژوهشگر هنر محیطی، در خاطراتش اشاره می کند که چگونه رقابت بومی های جزیره و هنرمندان مقیم بندرعباس برای اجرای فرش خاکی تا حدی شد که کار به دادستانی کشیده شد. این نشان از عمق اختلافات و نبود یک مدیریت یکپارچه و مورد قبول همه بود.

تغییر رویکرد نهادهای مسئول

با گذشت زمان و افزایش آگاهی در مورد اهمیت حفاظت از محیط زیست، رویکرد نهادهای مسئول هم تغییر کرد. دیگر اولویت اصلی، برگزاری رویدادهای بزرگ و موقتی نبود که به طبیعت آسیب برساند. به جای آن، گرایش به سمت توسعه پایدار و معرفی جاذبه های ذاتی و دائمی جزیره هرمز بیشتر شد. مسئولین به این نتیجه رسیدند که باید روی چیزهایی سرمایه گذاری کنند که پایدار و همیشگی باشند و به هویت واقعی جزیره لطمه نزنند. همین تغییر دیدگاه، یکی از دلایل مهم برای عدم تمدید مجوز اجرای فرش خاکی بود.

دلایل هنری و اخلاقی؛ اصالت هنر در برابر شهرت

جدا از مسائل محیط زیستی و مدیریتی، خود هنرمندان و صاحب نظران هم بحث هایی داشتند که به دلایل اخلاقی و هنری فرش خاکی را زیر سوال می برد. این بخش، شاید عمیق ترین بعد ماجرا باشد که به ماهیت واقعی هنر و مسئولیت هنرمند در قبال طبیعت و جامعه می پردازد.

انتقاد به گینس گرایی و مقیاس گرایی

یکی از انتقادهای جدی که به فرش خاکی وارد می شد، این بود که هدف اصلی آن، ثبت رکورد جهانی در گینس و بزرگ بودن ابعاد اثر بود، نه ارزش های هنری و مفهومی عمیق. هنر محیطی، در اصل، باید به طبیعت احترام بگذارد، با آن تعامل کند و بخشی از آن باشد. اما وقتی همه تمرکز روی بزرگترین بودن یا ثبت در گینس می رود، اصالت کار هنری از بین می رود و به یک نمایش صرف تبدیل می شود. این یعنی هدف، به جای خلق یک اثر هنری با معنا، صرفاً به جلب توجه و شهرت خلاصه می شد. این رویکرد، برای خیلی از هنرمندان اصیل، قابل قبول نبود.

عدم رعایت مبانی اخلاقی هنر محیطی

اینجا دقیقاً جایی است که صدای منتقدانی مثل احمد نادعلیان بلند شد. نادعلیان معتقد بود که فرش خاکی به جای تعامل سازنده با طبیعت، بیشتر به نوعی بهره کشی از خاک جزیره تبدیل شده بود. او بارها اشاره کرد که فلسفه هنر محیطی این است که ما با دست خاک برداریم، نه با بیل و لودر، و هدف باید کیفیت باشد نه کمیت. او می گفت: این اثر نه تنها محیطی نبوده بلکه پدیدآورندگان بنیادی ترین مبانی اخلاقی رفتن به محیط را رعایت نکردند. به نظر او، استفاده از حجم عظیم خاک و باقی گذاشتن آلاینده ها، خودش مشکلات زیست محیطی جدیدی ایجاد می کرد و از اصول هنر محیطی دور می شد. این انتقادها، نشان می داد که فرش خاکی، هرچقدر هم که زیبا بود، از نظر مبانی هنری و اخلاقی، دارای چالش های جدی بود.

بحث تخصص و کیفیت اجرا

یکی دیگر از مسائلی که مطرح شد، بحث کیفیت هنری کار در دوره های بعدی بود. برخی ادعا می کردند که در ابتدا، هنرمندان متخصص و باتجربه کار را پیش بردند، اما در دوره های بعدی، اجرای کار به دست افرادی افتاد که شاید تخصص کافی در هنر محیطی نداشتند. وقتی تخصص و تعهد هنری جای خود را به صرفِ انجام کار برای شهرت یا اهداف دیگر می دهد، کیفیت هنری اثر پایین می آید. این موضوع هم در کنار سایر دلایل، به توقف این پروژه کمک کرد، چون از جذابیت هنری و اعتبار آن کاسته می شد.

تغییر رویکرد به پتانسیل های بومی و گردشگری پایدار؛ هرمز، خودش یک اثر هنری است

با توقف پروژه فرش خاکی، راه برای رویکردهای جدیدتر و پایدارتر در جزیره هرمز باز شد. این اتفاق، فرصتی بود تا به جای تمرکز بر یک رویداد موقتی، به پتانسیل های بی نظیر و دائمی این جزیره توجه کنیم.

تمرکز بر معرفی و حفظ جاذبه های طبیعی ذاتی

جزیره هرمز، خودش به تنهایی یک گالری طبیعی بی نظیر است. کوه های رنگی که هر کدام طیفی از رنگ ها را در خود دارند، دره رنگین کمان با لایه های رسوبی خیره کننده، دره مجسمه ها با صخره های عجیب وغریب که شبیه حیوانات و اشکال مختلف هستند، سواحل سرخ و نقره ای که هر کدام زیبایی خاص خودشان را دارند، و البته قلعه پرتغالی ها که یادگاری از تاریخ پر فراز و نشیب این جزیره است. حالا تمرکز بر معرفی و حفظ همین جاذبه های ذاتی است. این رویکرد به معنای تشویق به گردشگری مسئولانه و کم تأثیر است. یعنی بازدیدکننده ها بیایند، لذت ببرند، اما کمترین آسیب را به طبیعت وارد کنند و ردپای کمی از خودشان به جا بگذارند. هرمز نیازی به ساخت یک اثر هنری روی زمین نداشت، چون خودش بزرگترین اثر هنری است.

توسعه بوم گردی و حمایت از جوامع محلی

یک راهکار پایدارتر برای توسعه اقتصادی هرمز، توجه به بوم گردی است. یعنی چه؟ یعنی به جای اینکه توریست ها را برای یک رویداد خاص به جزیره بکشانیم، به سمت اقامتگاه های بوم گردی هدایتشان کنیم. این اقامتگاه ها توسط خود مردم محلی اداره می شوند و تجربه اصیل تری از زندگی در جزیره را به گردشگرها می دهند. خرید صنایع دستی محلی، امتحان کردن غذاهای بومی و تعامل با مردم خونگرم هرمز، همه و همه به اقتصاد پایدار منطقه کمک می کند. با این کار، رونق اقتصادی به صورت دائمی به جیب مردم بومی می رود و فرهنگ و سنت های اونها هم حفظ و معرفی می شه. این یعنی افزایش آگاهی عمومی درباره نقش بازدیدکنندگان در حفظ اکوسیستم جزیره و ایجاد یک رابطه برد-برد برای همه.

به قول محلی ها، باید از این جعبه مداد رنگی زنده، جوری استفاده کنیم که هم امروز نقاشی بکشیم و هم فردا چیزی برای نقاشی کشیدن باقی بماند. این نقل قول، جوهر اصلی دیدگاه توسعه پایدار برای هرمز را نشان می دهد و به خوبی بیان می کند که چرا باید در مورد خاک ارزشمند جزیره حساس باشیم.

حالا به جای اینکه چند تن خاک رو از اینور به اونور ببریم و بعد هم شسته بشه بره توی دریا، می تونیم از خود همین خاک برای صنایع دستی، نقاشی های کوچک تر، یا حتی به عنوان یک جاذبه دیدنی برای توریست ها استفاده کنیم. یعنی به جای یک فرش خاکی بزرگ که موقتی بود و آسیب می زد، هزاران اثر هنری کوچک و پایدار خلق کنیم که هم به اقتصاد مردم کمک کنه و هم طبیعت رو حفظ کنه. اینجوری هم هرمز زیبایی اش را حفظ می کنه و هم مردمش به رشد و پیشرفت می رسند.

علت رنگی بودن خاک جزیره هرمز؛ راز طبیعت

حالا که صحبت از خاک رنگی شد، شاید براتون سوال پیش بیاد که اصلاً چرا خاک جزیره هرمز این قدر رنگارنگه؟ این خودش یک معجزه طبیعیه که جزیره هرمز را بی نظیر کرده.

جزیره هرمز، از نظر زمین شناسی، یک گنبد نمکی فعاله. یعنی توده های عظیم نمک از زیر زمین به بالا اومدند و در طول میلیون ها سال، با کانی ها و فلزات مختلف ترکیب شدند. همین ترکیب شدن کانی های گوناگون با فلزاتی مثل آهن، باعث اکسیداسیون های مختلف می شه و هر کدام یک رنگ خاص به خاک می دهند. توی هرمز، سنگ های فلزی مثل مگنتیت، هماتیت و اولیژیست که سرشار از اکسید آهن هستند، به وفور پیدا می شن. همچنین سنگ هایی مثل پیریت که حاوی سولفید آهن هستن هم اونجا زیادن. این ترکیب عجیب و غریب از نمک، کانی ها و فلزات، باعث شده که خاک هرمز بیش از ۱۰۰ طیف رنگی داشته باشه؛ از سرخ و قهوه ای گرفته تا زرد، سبز، آبی و حتی سفید و سیاه! این خاک ها، واقعاً یه جعبه مداد رنگی طبیعی و زنده اند.

مردم محلی جزیره حتی از خاک سرخ این کوه ها برای مصارف غذایی هم استفاده می کنند و با آن نوعی ادویه و خوراکی به اسم گلک درست می کنند که طعم خاصی داره. این خودش نشون دهنده اهمیت و جایگاه خاک توی زندگی مردم هرمز هست.

جاذبه های هرمز: دیدنی هایی که جایگزین فرش رنگی شدند

خب، حالا که فرش رنگی دیگه اجرا نمی شه، آیا سفر به هرمز هنوز هم جذابه؟ قطعاً! جزیره هرمز پر از شگفتی های طبیعی و تاریخی است که می تونند ساعت ها و روزها شما رو سرگرم کنند. بیایید با هم چند تا از این جاذبه های دیدنی رو مرور کنیم:

کوه های رنگی هرمز (جعبه مدادرنگی)

این کوه ها واقعاً دیدنی هستند. توی جنوب جزیره، کوهی هست به اسم گلک که مردم بهش می گن جعبه مدادرنگی. با ارتفاع حدود ۲۰۰ متر، پر از رنگ های زرد، سفید و قرمز و کلی طیف های رنگی دیگه است. خاک این کوه از رس تشکیل شده و وقتی با فلز آهن ترکیب می شه، طیف های رنگی محشری رو به وجود میاره. مردم محلی از خاک این کوه ها حتی برای پخت و پز و مربا و مصارف دارویی هم استفاده می کنند. علاوه بر این، خاک این منطقه توی صنایع سرامیک سازی و رنگ سازی هم کاربرد داره. اینجا جاییه که می تونید عمق زیبایی های خاک هرمز رو از نزدیک ببینید.

دره مجسمه ها

اگه دنبال یک جای اسرارآمیز و خاص می گردید، دره مجسمه ها بهترین انتخابه. اینجا یک ساحل باستانیه که توی اون، سنگ های عظیم طی هزاران سال، بر اثر فرسایش آب و باد، شکل های عجیب و غریبی به خودشون گرفتند. بعضی ها شبیه اژدها، بعضی ها شبیه گوسفند و بعضی ها هم شبیه مرغ و خروس اند! کافیه کمی خلاقیت به خرج بدید تا شکل های پنهان توی دل این سنگ ها رو کشف کنید. قدم زدن توی این دره، حس می کنید توی یک موزه طبیعی روباز هستید.

قلعه پرتغالی ها

تاریخ دوست ها، این قلعه رو از دست ندید! موقعیت استراتژیک هرمز همیشه باعث شده که کشورهای زیادی چشم طمع بهش داشته باشند. قلعه پرتغالی ها، یادگاری از دوران اشغال این جزیره توسط پرتغالی هاست. این قلعه که البته بعداً توسط شاه عباس از چنگشون بیرون کشیده شد، شامل بخش هایی مثل برج های دیدبانی، سربازخانه، آب انبار و حتی یک کلیساست. بازدید از اینجا، شما رو به دل تاریخ می بره و نشون می ده که این جزیره کوچک چه گذشته پرفراز و نشیبی داشته.

موزه دکتر نادعلیان (موزه و گالری هنر محیطی)

موزه دکتر نادعلیان یک جای خیلی خاصه که فرهنگ، هنر و تاریخ جزیره هرمز رو به شکلی متفاوت نشون می ده. دکتر نادعلیان با خرید و بازسازی یک خانه قدیمی، این موزه رو راه انداختند. با همکاری هنرمندان و حتی بچه های جزیره، دیوارهای کوچه های اطراف موزه رو نقاشی کردند. توی این موزه می تونید خاک های رنگی هرمز، آثاری از حیوانات دریایی غول پیکر و نقاشی های دکتر نادعلیان و هنرمندان بومی رو ببینید. اینجا یک فضای هنری زنده است که به خوبی روح هنر محیطی رو به تصویر می کشه.

ساحل سرخ

ساحل سرخ یکی از معروف ترین جاذبه های هرمز و یک نقطه فوق العاده برای عکاسیه. خاک این ساحل کاملاً قرمزرنگه و وقتی موج های دریا به سمت ساحل می آن، مقداری از این خاک رو با خودشون به داخل دریا می کشند و یک منظره جادویی و بی نظیر از دریای سرخ رو خلق می کنند. اینجا واقعاً حس می کنید که قدم روی مریخ گذاشته اید!

ساحل لاک پشت ها (بهشت لاک پشت ها)

اگه اهل طبیعت و حیات وحش هستید، ساحل لاک پشت ها رو حتماً ببینید. این ساحل ماسه ای توی شرق جزیره، محل تخم ریزی لاک پشت های دریاییه. توی فصل تخم ریزی، می تونید لاک پشت های مادر رو ببینید که برای تخم گذاری به ساحل می آن. اینجا باید خیلی مراقب باشید و به حریم زندگی این موجودات دوست داشتنی احترام بگذارید. این ساحل یک نشونه دیگه از اهمیت زیست محیطی هرمز است.

آهوان هرمز

یکی از تجربه های بی نظیر توی هرمز، دیدن آهوهای زیباست که آزادانه توی جزیره زندگی می کنند. توی بعضی مناطق، می تونید این آهوها رو از نزدیک ببینید. مردم محلی هم خیلی با این حیوانات مهربون هستند و ازشون مراقبت می کنند. این صحنه ها واقعاً زیبا و دلنشینه و نشون دهنده صلح و آرامش طبیعت هرمز است.

جمع بندی: آینده هرمز، در دستان طبیعت و پایداری

فرش رنگی هرمز، هرچند یک اثر هنری باشکوه و پرطرفدار بود، اما دلایل متعددی باعث شد که اجرای آن متوقف شود. از آسیب های جدی زیست محیطی به خاک های نادر جزیره و اکوسیستم دریایی گرفته تا چالش های اقتصادی، لجستیکی و اختلافات مدیریتی و هنری، همه دست به دست هم دادند تا این پروژه به پایان برسد.

اما این توقف، پایان زیبایی های هرمز نیست، بلکه شاید شروع یک مسیر جدید و پایدارتر برای این جزیره دوست داشتنی باشد. حالا تمرکز بر حفظ خاک ارزشمند و محیط زیست بکر هرمز برای نسل های آینده است. این جزیره با کوه های رنگی، دره های اسرارآمیز، سواحل چشم نواز و قلعه های تاریخی اش، خودش به تنهایی یک اثر هنری زنده و بی نظیر است که نیازی به دخالت های پرخطر انسان ندارد. پتانسیل های بی نظیر جزیره برای توسعه گردشگری پایدار و مسئولانه، حالا بیشتر از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته.

پس، اگر قصد سفر به این سرزمین جادویی را دارید، یادتان باشد که هرمز فقط یک مقصد گردشگری نیست؛ یک گنجینه طبیعی است که باید با عشق و احترام از آن محافظت کنیم. بیایید بازدیدکننده مسئولیت پذیری باشیم، زباله نریزیم، به حیات وحش و فرهنگ بومی احترام بگذاریم و جز رد پای خوبی از خودمان، چیزی به جا نگذاریم. هرمز منتظر شماست، اما این بار با رویکردی جدید: طبیعت گردی مسئولانه و تجربه های اصیل بومی.