روند توسعه ترابری هوایی کشور؛ توانمندی های مهندسان ایرانی در ساخت موتور هواپیما

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ساینس بلاگ) ۷ دسامبر روز بین المللی هوانوردی غیرنظامی فرصتی است تا توجه جهانی به دستاوردهای صنعت هوانوردی غیرنظامی جلب شود و نقش آن در توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع مورد تأکید قرار گیرد. این روز به ویژه برای کشورهای در حال توسعه نظیر ایران اهمیت دارد که توانسته اند با تکیه بر توانمندی های داخلی به خودکفایی در حوزه های مختلف این صنعت دست یابند. از جمله این دستاوردها می توان به تعمیرات پیشرفته موتورهای هواپیما ساخت قطعات هواپیما و مهندسی معکوس موتور اشاره کرد که همگی در راستای ارتقای ایمنی و افزایش بهره وری صنعت هوانوردی کشور قرار دارند.

در این گزارش به طور خاص بر توانمندی مهندسان ایرانی در توسعه و تقویت زیرساخت های هوانوردی و ناوگان هوایی کشور تمرکز شده است. با ورود بیش از ۶۰ هواپیما جدید به ناوگان هوایی ایران در دولت سیزدهم کشور گام های بزرگی در جهت به روزرسانی ناوگان هوایی و افزایش توانمندی های بومی در این صنعت برداشته است. همچنین اهمیت روزافزون نقش شرکت های دانش بنیان و نیروی انسانی متخصص در این عرصه به ویژه در ساخت قطعات هواپیما و تعمیرات موتورهای پیشرفته موجب ایجاد تحولی چشمگیر در صنعت هوانوردی کشور شده است.

تاریخچه ترابری هوایی ایران

ترابری هوایی در ایران از ۱۹۴۴ با تأسیس شرکت هواپیمایی ملی ایران(هما) آغاز شد. در ابتدا این شرکت با استفاده از هواپیماهای خارجی به ویژه مدل های آمریکایی به حمل ونقل داخلی و بین المللی پرداخت. در دهه های بعد رشد صنعت هوایی به ویژه پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ شتاب گرفت. طبق گزارش ها از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون تعداد هواپیماهای ناوگان ایران از حدود ۷۰ فروند به بیش از ۱۴۰ فروند افزایش یافته است هرچند در سال های تحریم چالش های زیادی برای تأمین قطعات پیش آمد.

در دهه های اخیر ایران با هدف توسعه ناوگان هوایی خود و نوسازی آن به پروژه هایی نظیر خرید هواپیماهای جدید از کمپانی های بزرگ بین المللی پرداخته است. بر اساس آمارهای سازمان هواپیمایی کشوری در سال ۲۰۱۶ ایران توافقنامه ای با ایرباس برای خرید ۱۰۰ فروند هواپیما امضا کرد اما تنها سه فروند تحویل داده شد همچنین در سال ۲۰۱۷ پس از توافقات هسته ای ۴ فروند ایرباس A321 وارد ناوگان شد که نقطه عطفی در بازسازی ناوگان هوایی کشور بود. علاوه برآن یکی از مهم ترین تغییرات در تاریخ ترابری هوایی ایران افزایش ظرفیت های داخلی برای تعمیرات و نگهداری هواپیماها بود. در این راستا ایران به سمت استفاده از دانش فنی خود و مهندسی معکوس موتورهای هواپیماها حرکت کرد.

اهمیت توسعه ناوگان ترابری هوایی در رشد تراز تجاری

توسعه ناوگان ترابری هوایی برای هر کشور به ویژه ایران به عنوان عاملی کلیدی در رشد اقتصادی و افزایش تراز تجاری شناخته می شود. با تقویت حمل ونقل هوایی ایران قادر است به راحتی کالاهای صادراتی خود را به بازارهای جهانی منتقل کند و به توسعه صنعت گردشگری بپردازد. طبق آمار سازمان هواپیمایی کشوری در سال ۲۰۱۹ ۲۶ درصد از واردات و صادرات ایران از طریق حمل ونقل هوایی صورت گرفت که نشان دهنده اهمیت حیاتی این صنعت برای تجارت بین المللی است. افزایش تعداد و کیفیت هواپیماها به بهبود کارایی این بخش کمک می کند.

همچنین توسعه ناوگان هوایی باعث افزایش رقابت در صنعت حمل ونقل هوایی و در نتیجه کاهش هزینه ها برای مسافران و بازرگانان می شود. بر اساس گزارش ها پس از نوسازی و افزایش تعداد هواپیماها ایران توانست سهم خود را از بازارهای منطقه ای حمل ونقل هوایی افزایش دهد. این رشد باعث شد تا میزان ظرفیت جابه جایی بار به طور چشمگیری افزایش یابد و ایران به یکی از قطب های حمل ونقل هوایی منطقه تبدیل شود. در سال ۲۰۲۰ ایران با داشتن بیش از ۱۰۰ فروند هواپیما در ناوگان توانست حجم زیادی از بار را جابه جا کند.

از سوی دیگر توسعه ناوگان هوایی تأثیرات مثبتی بر اشتغال زایی در کشور دارد. طبق آمارهای وزارت راه و شهرسازی صنعت هواپیمایی ایران به طور مستقیم و غیرمستقیم بیش از ۵۰ هزار شغل ایجاد کرده است. این شغل ها در بخش های مختلف از جمله تعمیرات هواپیما خدمات فرودگاهی و عملیات پروازی توزیع شده اند. این اشتغال زایی به تقویت اقتصاد کشور کمک کرده و در راستای کاهش بیکاری نقش مهمی ایفا می کند. افزایش ظرفیت های حمل ونقل هوایی ایران موجب افزایش تقاضا برای نیروی کار متخصص و تکنسین های فنی نیز شده است.

موفقیت در واردات ناوگان هوایی نو

در سال های اخیر ایران موفق به واردات هواپیماهای جدید به ناوگان هوایی خود شده است که این موضوع در نوسازی و بهبود کیفیت خدمات هوایی کشور تاثیر زیادی داشته است. «محمد محمدی بخش» رییس سازمان هواپیمایی کشور تیرماه سال جاری اظهار کرد: «از ابتدای آغاز دولت سیزدهم تاکنون با وجود همه مشکلات و موانع ۱۰۱ فروند هواپیما و بالگرد به کشور وارد شده است. در ابتدای دولت سیزدهم هفته ای یک پرواز به عمان داستیم اما حالا پروازهای ۲ سویه در ابن مسیر به ۵۵ پرواز در هفته افزایش یافته و بیشتر آن برای در حوزه درمانی و بهداشتی است.»

وی با اشاره با اینکه سفر هوایی در سبد خانوار نشسته استافزود: «انجام سفرهای هوایی دیگر متعلق به ۲ درصد جامعه نیست و هم اینک ۶۶ درصد مردم کشور گذرنامه دارند و از هواپیما برای سفر استفاده می کنند. در همین راستا برای توسعه این ناوگان سرمایه گذار بخش خصوصی می تواند برای واردات هواپیما دست به کار شود و دولت نیز ارز مورد نیاز برای خرید هواپیما را تامین می کند البته هم اکنون تعداد صندلی های پروازی تا ۴۰ درصد افزایش یافته و تعداد هواپیماهای عملیاتی به ۱۷۵ فروند هواپیمای رسیده است.»

اردیبهشت امسال «جعفر یازرلو» سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری هم با بیان اینکه از ابتدای آغاز به کار دولت سیزدهم تا پایان سال گذشته ۶۶ فروند هواپیما در تایپ های مختلف وارد کشور شد که عمده آنها را هواپیماهای بزرگ تشکیل می دهد گفت: «در این مدت هفت فروند هواپیمای سبک با کاربری های آموزشی حمل اعضای حیاتی بدن بیماران مرگ مغزی و غیره وارد شد.»

نقش شرکت های دانش بنیان در خودکفایی ساخت تجهیزات

شرکت های دانش بنیان ایران در چند سال اخیر نقش کلیدی در توسعه و خودکفایی صنایع مختلف به ویژه صنعت هواپیمایی ایفا کرده اند. این شرکت ها با استفاده از فناوری های پیشرفته توانسته اند بسیاری از تجهیزات هواپیماها را طراحی و تولید کنند. طبق گزارش ها یکی از این دستاوردها تولید قطعات پیچیده هواپیما مانند سیستم های الکترونیکی و موتورهای کوچک توسط شرکت های ایرانی بوده است. به عنوان نمونه شرکت های دانش بنیان ایرانی در ساخت قطعات یدکی موتورهای هواپیما موفق به تولید قطعاتی شدند که پیشتر تنها از طریق واردات تأمین می شد.

این حرکت خودکفایی نه تنها وابستگی کشور به واردات قطعات خارجی را کاهش داده است بلکه باعث ایجاد اشتغال و ارتقاء سطح فناوری در کشور شده است. بر اساس آمار منتشر شده توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۰ ۴۰ درصد از نیاز داخلی به قطعات هواپیما توسط شرکت های دانش بنیان تأمین شد. این میزان در مقایسه با سال های گذشته که وابستگی به واردات زیاد بود رشد قابل توجهی را نشان می دهد. این امر همچنین منجر به کاهش هزینه های نگهداری و تعمیرات هواپیماها شده است.

شرکت های دانش بنیان همچنین در زمینه تعمیرات و نگهداری هواپیماها وارد عمل شده اند. این شرکت ها با ایجاد مراکز تعمیرات پیشرفته توانسته اند بسیاری از نیازهای کشور در زمینه تعمیرات موتورهای هواپیما را تامین کنند. طبق گزارش ها ایران به یکی از کشورهای پیشرفته در تعمیر موتورهای هواپیما تبدیل شده است و این توانمندی ها در سطح بین المللی نیز شناخته شده است. در نتیجه بسیاری از خطوط هوایی کشورهای منطقه از خدمات تعمیرات پیشرفته ایران بهره مند می شوند.

توانمندی مهندسان ایرانی در تعمیر و مهندسی معکوس موتورهای هواپیما مسافربری

مهندسان ایرانی در زمینه تعمیر و مهندسی معکوس موتورهای هواپیما مسافربری پیشرفت های چشمگیری داشته اند. یکی از مهم ترین دستاوردها در این زمینه تعمیر و بازسازی موتورهای هواپیماهایی بود که سال ها از استفاده آن ها می گذشت. به عنوان مثال پروژه های مهندسی معکوس موتورهای جت همچون موتورهای رولزرویس و جنرال الکتریک که پیش تر در ایران وارد نمی شد به طور موفقیت آمیز در کشور انجام شد. طبق گزارش ها در سال ۲۰۱۹ ایران موفق به بازسازی ۵۰ موتور هواپیمای بزرگ شد که این موتورهای بازسازی شده به ناوگان هوایی کشور افزوده شدند.

این موفقیت ها نه تنها ایران را از واردات قطعات موتور هواپیما مستقل کرده است بلکه زمینه ساز صادرات خدمات تعمیراتی به کشورهای دیگر نیز شده است. در سال های اخیر برخی از کشورهای همسایه و حتی کشورهای آفریقایی از توانمندی های ایران در تعمیر و مهندسی معکوس موتورهای هواپیما بهره برداری کرده اند. این ظرفیت ها به افزایش اعتبار ایران در سطح بین المللی کمک کرده و موجب شده است که ایران به یکی از مراکز تخصصی تعمیرات موتورهای هواپیمایی در منطقه تبدیل شود.

علاوه بر تعمیرات مهندسان ایرانی در طراحی و بهینه سازی موتورهای هواپیمایی نیز پیشرفت هایی داشته اند. طبق آمار در سال ۲۰۲۱ ایران پروژه های مشترکی با کشورهای پیشرفته در زمینه طراحی موتور هواپیما آغاز کرد. این پروژه ها شامل طراحی موتورهای با مصرف سوخت کمتر و بهره وری بالاتر بود. این دستاوردها به تأمین نیازهای داخلی و کاهش وابستگی به موتورهای خارجی کمک کرده و ایران را در زمینه فناوری هواپیمایی به سطح بالاتری ارتقا داده است.

آینده روشن ایران در ساخت هواپیما تمام ایرانی با استانداردهای جهانی

ایران به طور جدی در حال توسعه فناوری های مورد نیاز برای ساخت هواپیماهای تمام ایرانی است. یکی از پروژه های بزرگ در این زمینه طراحی و تولید هواپیماهای مسافربری کوچک با استفاده از فناوری های بومی است. این هواپیماها قرار است به طور کامل با استانداردهای بین المللی تولید شوند و بخش هایی از نیاز کشور به حمل ونقل هوایی را تأمین کنند. طبق گزارش های وزارت راه و شهرسازی پروژه های ساخت هواپیماهای داخلی با همکاری شرکت های دانش بنیان در حال پیشرفت است و انتظار می رود اولین مدل های تجاری این هواپیماها به زودی وارد ناوگان هوایی ایران شوند.

این پروژه ها نه تنها برای کشور مزایای اقتصادی به همراه دارد بلکه به طور مستقیم به انتقال فناوری های پیشرفته به ایران و ارتقای توانمندی های داخلی می انجامد. بر اساس داده ها پروژه ساخت هواپیمای ۱۰۰ نفره در ایران با استفاده از تکنولوژی های نوین در حال انجام است. این هواپیماها قادر خواهند بود در مسیرهای داخلی و منطقه ای فعالیت کنند و همچنین از نظر مصرف سوخت و ایمنی به استانداردهای جهانی نزدیک شوند.

همچنین یکی از جنبه های مهم این پروژه ها توانمندی ایران در صادرات این هواپیماها به کشورهای دیگر است. به طور خاص ایران به دنبال توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه و بازارهای آسیای مرکزی و غرب آسیا برای صادرات هواپیماهای تولید داخل خود است. طبق پیش بینی ها با تکمیل این پروژه ها ایران به یکی از تولیدکنندگان برجسته هواپیما در منطقه تبدیل خواهد شد و می تواند در آینده به یکی از صادرکنندگان اصلی هواپیماهای بومی در سطح جهانی تبدیل شود.

استفاده از ظرفیت نیروهای مسلح در توسعه ناوگان هوایی کشور

نیروهای مسلح ایران به ویژه در راستای خودکفایی کشور در صنعت هوایی نقش مهمی ایفا کرده اند. این نیروها با استفاده از زیرساخت های خود و امکانات تخصصی به تولید و تعمیر بسیاری از تجهیزات و هواپیماهای نظامی و غیرنظامی پرداخته اند. طبق گزارش ها در سال های اخیر با همکاری میان وزارت دفاع و شرکت های هواپیمایی داخلی توانمندی های ایران در تولید قطعات هواپیما به ویژه قطعات حساس و پیچیده افزایش یافته است. این توانمندی ها باعث شده است که ایران حتی در بخش تعمیرات و نگهداری هواپیماهای خارجی نیز خدمات ارائه دهد.

یکی از پروژه های موفق نیروهای مسلح ایران طراحی و تولید هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد) است که توانسته است در بسیاری از بخش ها از جمله شناسایی و حمل ونقل به کار گرفته شود. طبق آمارهای وزارت دفاع ایران در تولید انواع پهپادهای نظامی و غیرنظامی در منطقه پیشتاز است و از این ظرفیت ها در جهت تأمین نیازهای داخلی و حتی صادرات به کشورهای دیگر استفاده می کند. همچنین توانمندی های نیروهای مسلح در زمینه تولید هواپیماهای آموزشی و مسافربری نیز به طور چشمگیری افزایش یافته است.

استفاده از ظرفیت های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در زمینه توسعه ناوگان هوایی همچنین در آموزش خلبانان و متخصصان فنی کشور تأثیرگذار بوده است. این نیروها با برگزاری دوره های تخصصی تعداد زیادی از نیروهای متخصص را تربیت کرده اند که در حال حاضر در بخش های مختلف صنعت هواپیمایی کشور مشغول به کار هستند. به طور خاص در طی سال های اخیر تعداد خلبانان ایرانی به میزان چشمگیری افزایش یافته و ایران توانسته است یکی از کشورهای پیشرفته در زمینه آموزش خلبانان در منطقه باشد.

توانمندی بالای خلبانان ایرانی نسبت به سایر کشورها

خلبانان ایرانی در سطح جهانی از توانمندی بالایی برخوردارند و این موضوع به دلیل آموزش های تخصصی و تمرینات فشرده در داخل کشور است. ایران با داشتن مدارس و مراکز آموزش پروازی معتبر توانسته است به تربیت خلبانان حرفه ای بپردازد که در خطوط هوایی داخلی و بین المللی فعالیت می کنند. بر اساس آمار تعداد خلبانان ایرانی که در خطوط هوایی خارجی مشغول به کار هستند بیش از ۵۰۰ نفر است. این تعداد نشان دهنده رشد چشمگیر مهارت های پروازی در ایران است.

در سال های اخیر با توجه به پیشرفت های فنی و تجهیزاتی در صنعت هواپیمایی خلبانان ایرانی توانسته اند به طور موفقیت آمیز انواع هواپیماهای پیشرفته را هدایت کنند. طبق گزارش ها خلبانان ایرانی با هواپیماهایی مانند ایرباس «A321» و بوئینگ «۷۳۷» پرواز می کنند و در پروازهای بین المللی به کشورهای مختلف مشغول هستند. همچنین در مقایسه با خلبانان کشورهای همسایه آموزش های ایرانی ها از لحاظ فنی و تجربه های عملی در شرایط مختلف جوی و جغرافیایی پیشرفته تر است.

توانمندی خلبانان ایرانی نه تنها در پروازهای تجاری بلکه در بخش نظامی نیز به وضوح مشاهده می شود. خلبانان نیروی هوایی ایران در پروازهای نظامی و مأموریت های ویژه نقش حیاتی دارند. طبق آمارهای وزارت دفاع ایران توانسته است بسیاری از مأموریت های پیچیده هوایی را با استفاده از خلبانان خود با موفقیت انجام دهد. این مهارت ها و تجربیات باعث شده است که ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر در زمینه آموزش و توانمندی خلبانان رتبه بالاتری داشته باشد.

استفاده از فناوری های نوین در تعمیرات و نگهداری هواپیماها

در راستای حفظ و بهبود کارایی ناوگان هوایی ایران به طور گسترده ای از فناوری های نوین برای تعمیرات و نگهداری هواپیماها استفاده کرده است. این فناوری ها شامل سیستم های پیشرفته عیب یابی تکنیک های تعمیرات دیجیتال و استفاده از تجهیزات مدرن در کارگاه های تعمیراتی است. طبق گزارش ها ایران توانسته است با استفاده از این تکنیک ها زمان تعمیرات و نگهداری هواپیماها را کاهش دهد و هزینه های نگهداری را به طور چشمگیری کاهش دهد.

این استفاده از فناوری های نوین همچنین باعث افزایش ایمنی پروازها شده است. از آنجایی که تعمیرات دقیق و سریع هواپیماها باعث کاهش خرابی ها و افزایش عمر مفید آنها می شود ایران در این زمینه توانسته است استانداردهای جهانی را رعایت کند. به طور خاص با استفاده از دستگاه های پیشرفته برای بررسی موتورهای هواپیما و سیستم های الکترونیکی تعمیرات به طور دقیق و سریع انجام می شود که این امر تأثیر زیادی بر ایمنی پروازها داشته است.

همچنین ایران در زمینه به کارگیری فناوری های نوین در آموزش متخصصان تعمیرات هواپیما نیز پیشرفت کرده است. با ایجاد مراکز آموزشی مدرن و استفاده از شبیه سازهای پیشرفته نیروی کار فنی به طور مستمر آموزش می بیند و توانمندی های خود را بهبود می بخشد. بر اساس آمارهای وزارت راه و شهرسازی در طی پنج سال گذشته تعداد دوره های آموزشی در این زمینه بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته و این امر منجر به تربیت متخصصانی شده است که توانایی تعمیرات پیشرفته را دارند.

چالش ها و راهکارهای توسعه پایدار در ناوگان هوایی کشور

توسعه پایدار ناوگان هوایی ایران با چالش های متعددی روبه رو است. یکی از چالش ها کمبود منابع مالی و تحریم هاست که واردات تجهیزات و قطعات هواپیما را دشوار کرده است. طبق گزارش های اقتصادی ایران در سال های اخیر برای تأمین قطعات یدکی هواپیما با مشکلات زیادی مواجه بوده است. این مسئله منجر به افزایش هزینه های تعمیر و نگهداری و همچنین کاهش عمر مفید برخی هواپیماها شده است. با این حال برای مقابله با این چالش ها ایران به سمت توسعه فناوری های داخلی حرکت کرده و در تلاش است تا وابستگی به واردات قطعات خارجی را کاهش دهد.

یکی از راهکارهای مؤثر برای توسعه پایدار ناوگان هوایی سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه«R&D» در صنایع هوایی است. در این راستا دولت ایران با همکاری شرکت های دانش بنیان به تحقیق و توسعه در زمینه طراحی و ساخت قطعات هواپیما پرداخته است. براساس گزارش های وزارت صنعت معدن و تجارت در پنج سال گذشته بیش از ۱۵۰ پروژه تحقیقاتی در زمینه بهبود فناوری های تعمیرات و ساخت قطعات هواپیما آغاز شده است که می تواند در بهبود کیفیت و کاهش هزینه ها تأثیر زیادی داشته باشد.

در کنار سرمایه گذاری در فناوری توسعه نیروی انسانی متخصص یکی دیگر از راهکارهای کلیدی برای مقابله با چالش هاست. ایران در حال آموزش و تربیت متخصصان فنی در زمینه های مختلف از جمله تعمیرات و مهندسی معکوس است. به طور خاص در دو دهه گذشته آموزش های آکادمیک و فنی در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی گسترش یافته است و طبق آمارها تعداد فارغ التحصیلان متخصص در این حوزه ها بیش از ۲۰ درصد افزایش یافته است. این اقدامات می تواند به توسعه پایدار ناوگان هوایی کشور و کاهش وابستگی به منابع خارجی کمک کند.

با توجه به مطالب فوق توسعه ترابری هوایی کشور در سال های اخیر به ویژه با تاکید بر توانمندی های مهندسان ایرانی در تعمیرات پیشرفته مهندسی معکوس موتورهای هواپیما و ساخت قطعات بومی موجب تحولاتی شگرف در این صنعت شده است. این پیشرفت ها نه تنها به خودکفایی ایران در زمینه هوانوردی غیرنظامی کمک کرده بلکه زمینه ساز تقویت ناوگان هوایی و افزایش ایمنی پروازها نیز بوده است. با ورود هواپیماهای جدید به ناوگان و افزایش همکاری با شرکت های دانش بنیان ایران توانسته است به یک بازیگر مهم در صنعت هوانوردی منطقه تبدیل شود.

در نهایت ۷ دسامبر روز بین المللی هوانوردی غیرنظامی فرصتی است تا کشورهای مختلف دستاوردهای خود در این حوزه را به نمایش بگذارند و به اهمیت همکاری های بین المللی در راستای پیشرفت این صنعت بپردازند. ایران با توجه به اقدامات اخیر خود در زمینه توسعه زیرساخت ها و تقویت فناوری های بومی نشان داده است که می تواند نقش مؤثری در آینده صنعت هوانوردی جهانی ایفا کند. این دستاوردها نویدبخش آینده ای روشن برای هوانوردی غیرنظامی در کشور است.

پایان خبر ساینس بلاگ