رمزگشایی از یک ادعا/ واقعا مردم ایران ۱۵۰ میلیارد دلار یارانه می گیرند؟

امیرعباس آذرم وند: مسعود پزشکیان در اولین گفتگوی تلویزیونی خویش پس از ریاست جمهوری گفت: شما به عنوان کارشناسان و مدیران می توانید کمک کنید تا بتوانیم ناترازی ها را حل کنیم. همه می گوییم ناترازی هست اما می گوییم به هیچ چیز دست نزنید. پس چه کار کنیم؟ نمی شود مملکت را اداره کنیم و ۱۵۰ میلیارد دلار یارانه پنهان را غیر منصفانه دهیم. یک عده نان شب نداشته باشند اما یک عده با رانت برخوردارتر شوند. مدام مسکن زدیم. هر بیماری درمان خاص خود را دارد. در اقتصاد برای حل مشکلی درمان وجود دارد. باید بپذیریم که درمان شروع شود. باید با مردم گفت وگو کنیم. مطمئن شویم که به اقشار آسیب پذیر فشار وارد نشود. این تورم است که اقشار ضعیف جامعه را تحت فشار قرار می دهد.

بیشتر بخوانید:

این امر دوباره بحث را به «یارانه پنهان» کشاند. این مفهوم چند سالی است در ایران به شدت مورد استفاده قرار گرفته است و اغلب استفاده آن مقارن می شود با گران کردن حامل های انرژی. یارانه و یارانه پنهان با وجود مشابهت هایی که در کلمات دارند اما در معنا فاصله زیادی با یکدیگر دارند. ضمن اینکه رقم مورد اشاره پزشکیان هم بسیار بزرگ است. آخرین گزارشهای بانک مرکزی نشان می دهد که مجموع نقدینگی کشور در پاییز امسال ۹۷۵۰ هزار میلیارد تومان بوده که اگر بر اساس دلار ۷۰ هزار تومانی آن را محاسبه کنیم میزان یارانه پنهانی که پزشکیان ادعا می کند پرداخت می شود از مجموع نقدینگی اقتصاد هم بیشتر می شود.

یارانه یا سوبسید حمایت و کمک مالی است که از یک صنعت یا مصرف کنندگان انجام می شود. بانک جهانی آن دسته از کمکهایی که دولت برای تقویت توان رقابتی خودشان به یک بخش ارائه می دهند را سوبسید می نامد. اگر از نگاه صرفا هزینه ای نگریسته شود یارانه هزینه ای است که به دولتها تحمیل می شود و به همین دلیل بهتر است که هیچ نوع هزینه ای از این دست از سوی دستگاه اجرایی پذیرفته نشود.

موافقان و حامیان پرداخت یارانه هم معتقدند رقابتی شدن تولیدات نیازمند تقویت آنها است و یارانه اگر به شکل هدفمندی پرداخت شود می تواند ظرفیتهای رقابتی یک اقتصاد را افزایش دهد. همچنین حمایت از رفاه عمومی ضرورت دارد و دولت نباید در مقابل مشکلات اجتماعی بی تفاوت یا منفعل عمل کند. دولتها با رایگان کردن آموزش همگانی می توانند نیروی انسانی آینده را تواناتر تربیت کنند و با حمایتهای عمومی از اشکال بیمه ای تا گاه تامین مسکن ارزان زمینه آرامش عمومی را فراهم می کند.

یارانه ای که پنهان است

یارانه پنهان اما مفهومی متفاوت است. این مفهوم مانند یارانه مورد قبول همه قرار ندارد. دلیل آن را می توانیم در مفهوم مغالطه آمیز آن یافت. یارانه پنهان به حمایتهای غیر آشکار از بخش های مختلف گفته می شود. گفته می شود این نوع یارانه ای است که در قالب تخفیف یا به شکل عدم دریافته واقعی هزینه یک کالا به وجود می آید.

در شکل عمومی یارانه به معنای پرداخت بخشی از منابع است. به طور مثال دولت ممکن است یک کالا یا خدمت را از تولیدکننده آن به قیمتی بالاتر می خرد اما ارزان تر به مصرف کنندگان می فروشد. پس یک بودجه ای صرف این اقدام می شود. اما «یارانه پنهان» به طور واضح در اسنادی چون لوایح بودجه قابل ردیابی نیست.

مدافعان «یارانه پنهان» می گویند وقتی قیمت منطقه ای یک حامل انرژی (فرض کنیم بنزین) در منطقه حدود ۴۲ هزار تومان است ولی در داخل کشور با قیمت حداکثر سه هزار تومان به فروش می رود مابه التفاوت این دو نرخ «یارانه پنهان» است. در اینجا نه قیمت تمام شده بنزین در داخل کشور اهمیتی دارد و نه امکان صادرات بنزین. با وجود تحریم ها ایران اگر بخواهد هم امکان صادر کردن بنزین خود را ندارد. درواقع برای بنزین تولید داخل کشور مشتری جز مصرف کنندگان داخلی وجود ندارد و اگر مصرف کنندگان ایرانی بنزین را نخرند بعید است که آن را صادر کنند. حتی اگر صادرات هم انجام شود مانند صادرات نفت به دلیل تحریم ها  

باید توجه داشت که وقتی گفته می شود در سال معادل ۱۵۰ میلیارد دلار یارانه پنهان به مردم پرداخت شده درواقع هیچ چیزی به مردم پرداخت نشده است. در این ماجرا این مردم و مصرف کنندگان هستند که کالایی را (در ایران حامل های انرژی) با نرخی می خرند. طرفداران گران کردن قیمت بنزین و حامل های انرژی به طور انتزاعی ادعا می کنند که دولت با نرخی کمتر آنها را به مردم فروخته است. نهایتا در عمل مردم چیزی دریافت نکردند و حداکثر کالایی را با قیمت منطقه ای مصرف نکرده اند.

پس برای اینکه ادعای پزشکیان مبنی بر اینکه اگر یارانه پنهان انرژی پرداخت نمی شد می شد به هر ایرانی ۹۰ میلیون تومان یارانه نقدی پرداخت تنها باید مردم انرژی را گران بخرند باید گفت در این صورت باید قدرت خرید نیز وجود داشته باشد.

مفهوم یارانه پنهان در توضیح این نکته عاجز است که شکاف موجود میان نرخ حامل های انرژی در ایران و کشورهای منطقه تا حد زیادی به تضعیف ارزش پول ملی در کشور مربوط است. به همین دلیل اگر باز هم نرخ حامل های انرژی افزایش یابد اما از تضعیف قدرت ریال جلوگیری نشود باز هم این شکافهای قیمتی به وجود خواهد آمد. بیایید تصور کنیم که دولت ناگهان نرخ هر لیتر بنزین را به ۴۲ هزار تومان رساند. پرواضح است که این کار به سرعت دامنه جهش های قیمتی را بالا می برد و تورم فعلی (حدود ۳۳ درصد) را چند برابر کند. فرض کنیم چنین جهشی به وجود نیاید و تورم در همین اندازه فعلی بماند و نرخ بنزین و دیگر حامل های انرژی هم در چند سال آینده ثابت بماند. پس از سه سال نرخ حاملهای انرژی در ایران نصف کشورهای منطقه خواهد بود.

در اینجا دولتهای می توانند ادعا کنند که به مردم «یارانه پنهان» می دهند ولی در واقعیت این یارانه قابل  ردگیری نیست.

۲۲۳۲۲۹