درصد مجاز همانندی پایان نامه دانشگاه تهران

درصد مجاز همانندی پایان‌نامه در دانشگاه تهران و اکثر دانشگاه‌ها موضوعی حیاتی است. سامانه همانندجو ایرانداک ابزاری کلیدی برای بررسی میزان مشابهت پایان‌نامه‌ها با منابع موجود است. آگاهی از درصد قابل قبول و نحوه استفاده از این سامانه برای دانشجویان ضروری است.

همانندجویی پایان‌نامه فرآیندی است که طی آن میزان مشابهت محتوای یک اثر علمی مانند پایان‌نامه یا رساله با متون موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی وسیع (شامل پایان‌نامه‌ها مقالات کتاب‌ها و محتوای وب) سنجیده می‌شود. هدف اصلی از انجام همانندجویی اطمینان از اصالت محتوای تولید شده و جلوگیری از سرقت علمی است. این فرآیند به اساتید راهنما مشاور و داور کمک می‌کند تا قبل از دفاع از عدم کپی‌برداری غیرمجاز دانشجو اطمینان حاصل کنند و در صورت لزوم راهنمایی‌های لازم را برای اصلاح و کاهش درصد مشابهت ارائه دهند. استفاده از ابزارهای همانندجویی به ارتقاء کیفیت پژوهش‌ها و رعایت اخلاق در پژوهش کمک شایانی می‌کند.

درصد همانندجویی قابل قبول حداکثر میزان مشابهتی است که یک دانشگاه یا موسسه علمی برای آثار پژوهشی خود از جمله پایان‌نامه و رساله مجاز می‌داند. این درصد توسط سیاست‌ها و آیین‌نامه‌های داخلی هر دانشگاه تعیین می‌شود و ممکن است از یک موسسه به موسسه دیگر متفاوت باشد. تعیین این درصد با توجه به ماهیت پژوهش‌های دانشگاهی صورت می‌گیرد؛ چرا که انتظار می‌رود دانشجویان در پایان‌نامه خود علاوه بر مرور ادبیات و استفاده از دانش پیشین نوآوری و سهم جدیدی در حوزه تخصصی خود داشته باشند. بنابراین درصد قابل قبول به گونه‌ای تنظیم می‌شود که هم امکان استفاده صحیح و با ارجاع از منابع فراهم باشد و هم از کپی‌برداری صرف جلوگیری شود.

بر اساس مقررات و مصوبات دانشگاه تهران درصد مجاز همانندجویی برای پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها حداکثر ۳۰ درصد تعیین شده است. این بدان معناست که محتوای پایان‌نامه نباید بیش از ۳۰ درصد با منابع موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی مشابهت داشته باشد. علاوه بر این یک محدودیت جزئی‌تر نیز اعمال می‌شود: میزان همانندجویی از هر منبع واحد نباید از ۵ درصد تجاوز کند. این محدودیت دوم برای جلوگیری از کپی‌برداری گسترده از یک منبع خاص حتی در صورت پایین بودن درصد کلی همانندجویی وضع شده است. رعایت این دو آستانه برای تأیید گزارش همانندجویی و اجازه دفاع از پایان‌نامه الزامی است.

سامانه همانندجو که معمولاً توسط مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران (ایرانداک) ارائه می‌شود ابزاری برخط برای بررسی میزان مشابهت متون علمی است. فرآیند استفاده از این سامانه عموماً شامل ثبت‌نام کاربر (دانشجو یا استاد) بارگذاری فایل پایان‌نامه در قالب‌های مشخص (معمولاً PDF یا Word) و سپس اجرای فرآیند همانندجویی توسط سامانه است. سامانه پس از مقایسه متن بارگذاری شده با مخزن بزرگی از پایان‌نامه‌ها مقالات کتاب‌ها و محتوای اینترنتی گزارشی جامع شامل درصد کلی مشابهت و جزئیات منابعی که بیشترین شباهت با آن‌ها وجود دارد ارائه می‌دهد. این گزارش به صورت برخط قابل دسترسی است و مبنای تصمیم‌گیری برای تأیید یا رد همانندجویی قرار می‌گیرد.

برای انجام همانندجویی پایان‌نامه در سامانه ایرانداک دانشجو باید به نشانی مربوط به سامانه همانندجو (عموماً tik.irandoc.ac.ir) مراجعه کند. فایل پایان‌نامه یا رساله باید بارگذاری شود معمولاً از ابتدای فصل مقدمه تا قبل از بخش مراجع زیرا این بخش‌ها شامل بدنه اصلی پژوهش و یافته‌ها هستند. در هنگام بارگذاری اطلاعات وارد کردن ایمیل استاد راهنما و یا مدیر پژوهش دانشکده/گروه ضروری است تا گزارش همانندجویی مستقیماً برای ایشان نیز ارسال شده و امکان بررسی و تأیید یا عدم تأیید گزارش فراهم گردد. سامانه پس از پردازش درصد مشابهت را محاسبه و گزارش آن را تولید می‌کند.

پس از اتمام فرآیند همانندجویی در سامانه ایرانداک و محاسبه درصد مشابهت سامانه یک گواهی رسمی همانندجویی صادر می‌کند. این گواهی شامل اطلاعات پایان‌نامه نام دانشجو و استاد راهنما تاریخ انجام همانندجویی و مهم‌تر از همه درصد کلی مشابهت و درصد مشابهت با هر منبع است. دانشجو موظف است این گواهی را از سامانه دریافت کرده و آن را به همراه فایل پایان‌نامه برای بررسی و تأیید به استاد راهنما استاد مشاور (در صورت وجود) و مدیر پژوهش گروه یا دانشکده ارائه دهد. این گواهی مدرکی رسمی برای اثبات انجام فرآیند همانندجویی و رعایت آیین‌نامه‌های دانشگاه است.

در فرآیند همانندجویی پایان‌نامه در سامانه ایرانداک وارد کردن شناسه یا ایمیل استاد راهنما بخش مهمی از روند کار است. دلیل این امر فراهم کردن دسترسی مستقیم استاد راهنما به گزارش همانندجویی توسط سامانه است. هنگامی که دانشجو اطلاعات استاد راهنما را وارد می‌کند سامانه ایرانداک گزارش نهایی همانندجویی را به صورت خودکار برای ایشان ارسال می‌کند یا امکان دسترسی مستقیم به گزارش را از طریق پنل کاربری استاد فراهم می‌آورد. این دسترسی مستقیم به استاد راهنما امکان می‌دهد تا گزارش را بررسی کرده از صحت آن اطمینان حاصل کند و در صورت نیاز راهنمایی‌های لازم را برای اصلاح پایان‌نامه به دانشجو ارائه دهد. تأیید نهایی گزارش همانندجویی معمولاً توسط استاد راهنما و مدیر پژوهش صورت می‌گیرد.

کاهش درصد همانندجویی پایان‌نامه یک گام حیاتی برای اطمینان از اصالت کار و رعایت اصول اخلاق پژوهشی است. اگر گزارش همانندجویی درصد بالایی از مشابهت را نشان دهد دانشجو باید قبل از دفاع نسبت به اصلاح پایان‌نامه اقدام کند تا این درصد به حد مجاز دانشگاه برسد. کاهش درصد همانندجویی صرفاً به معنای تغییر کلمات نیست بلکه شامل بازنگری در نحوه استفاده از منابع بهبود شیوه‌های نقل قول و ارجاع‌دهی و اطمینان از اینکه بخش‌های اصلی پایان‌نامه (مانند یافته‌ها تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری) بیانگر کار و تحلیل خود دانشجو هستند می‌باشد. این فرآیند نیازمند دقت زمان و همکاری نزدیک با استاد راهنما است.

برای کاهش مؤثر درصد همانندجویی می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. یکی از اصلی‌ترین روش‌ها بازنویسی (Paraphrasing) محتوای منابع با کلمات و ساختار جملات خود دانشجو است به گونه‌ای که مفهوم اصلی حفظ شود اما متن دقیقاً کپی نباشد. استفاده صحیح از نقل قول مستقیم تنها برای بخش‌های بسیار خاص و ضروری و با رعایت کامل علامت نقل قول و ارجاع دقیق منبع روش دیگر است. همچنین تلخیص (Summarizing) مطالب طولانی از منابع به زبان خود دانشجو و اطمینان از اینکه تمامی منابع استفاده شده حتی منابعی که به صورت غیرمستقیم استفاده شده‌اند به درستی و با فرمت استاندارد در متن و فهرست منابع ارجاع داده شده‌اند در کاهش درصد همانندجویی نقش بسزایی دارد.

فراتر از روش‌های فنی برخی ایده‌های کلی می‌توانند به پیشگیری و کاهش درصد بالای همانندجویی کمک کنند. برنامه‌ریزی دقیق برای پژوهش و نگارش از همان ابتدا شامل سازماندهی مطالب و نگهداری دقیق یادداشت‌ها از منابع از کپی‌برداری ناخواسته جلوگیری می‌کند. تمرکز بر تحلیل و تفسیر خود از یافته‌ها و نتایج به جای تکرار صرف اطلاعات منابع اصالت محتوا را افزایش می‌دهد. نگارش بخش‌هایی از پایان‌نامه مانند مقدمه بحث نتیجه‌گیری و پیشنهادات که انتظار می‌رود بازتاب‌دهنده تفکر و کار خود دانشجو باشند با دقت و اصالت بیشتر درصد کلی همانندجویی را پایین می‌آورد. همچنین تهیه پیش‌نویس‌های متعدد و بازخوانی دقیق متن قبل از ارسال برای همانندجویی به شناسایی و اصلاح بخش‌های مشکل‌دار کمک می‌کند.

سرقت ادبی در پایان‌نامه به معنای استفاده از ایده‌ها کلمات جملات یا ساختارهای متنی دیگران بدون ذکر صحیح و کامل منبع اصلی است. این عمل شامل کپی‌برداری مستقیم بدون نقل قول و ارجاع بازنویسی بدون تغییرات کافی و ارجاع ندادن منبع استفاده از ایده‌های دیگران بدون ذکر نام صاحب ایده و حتی استفاده مجدد از بخش‌های قابل توجهی از کارهای قبلی خود فرد (خودسرقتی) بدون اشاره به منبع قبلی می‌شود. سرقت ادبی نقض جدی اصول اخلاق پژوهشی است و می‌تواند منجر به عواقب آکادمیک شدیدی از جمله رد پایان‌نامه محرومیت از تحصیل یا لغو مدرک شود. همانندجویی ابزاری برای شناسایی موارد احتمالی سرقت ادبی است.

عوامل متعددی می‌توانند بر تعیین درصد قابل قبول همانندجویی برای پایان‌نامه‌ها تأثیر بگذارند اگرچه سیاست‌های کلی دانشگاه معمولاً ثابت هستند. با این حال در برخی موارد یا برای بخش‌های خاص ممکن است ملاحظاتی وجود داشته باشد. ماهیت رشته تحصیلی و نوع پژوهش از جمله این عوامل است. برخی رشته‌ها ممکن است نیازمند استفاده بیشتر از اصطلاحات فنی استاندارد یا شرح روش‌های رایج باشند که این موضوع می‌تواند به طور طبیعی درصد مشابهت را در بخش‌های خاصی افزایش دهد هرچند که درصد کلی همچنان باید در محدوده مجاز باقی بماند. همچنین سطح مقطع تحصیلی نیز در تعیین انتظار از اصالت محتوا مؤثر است.

روش‌شناسی تحقیق بخشی از پایان‌نامه است که در آن دانشجو نحوه انجام پژوهش خود را شرح می‌دهد. این بخش شامل توضیحاتی درباره نوع مطالعه جامعه و نمونه آماری ابزار جمع‌آوری داده‌ها و روش‌های تجزیه و تحلیل است. از آنجایی که روش‌های تحقیق استاندارد و اصطلاحات مربوط به آن‌ها در یک حوزه علمی مشخص معمولاً ثابت هستند ممکن است بخش روش‌شناسی پایان‌نامه‌های مختلف در یک رشته شباهت‌های بیشتری داشته باشند. با این حال حتی در این بخش نیز انتظار می‌رود دانشجو شرح روش خود را به زبان و با جزئیات مربوط به پژوهش خاص خود ارائه دهد و از کپی‌برداری صرف اجتناب کند. در نهایت درصد کلی همانندجویی شامل بخش روش‌شناسی نباید از حد مجاز تجاوز کند.

حوزه علمی یا رشته تحصیلی می‌تواند بر میزان انتظار از اصالت و نوآوری در پایان‌نامه تأثیرگذار باشد و به طور غیرمستقیم بر تفسیر نتایج همانندجویی در بخش‌های خاص اثر بگذارد. برای مثال در رشته‌های فنی و مهندسی یا علوم پایه ممکن است استفاده از فرمول‌ها تعاریف استاندارد یا شرح تجهیزات و روش‌های آزمایشگاهی رایج منجر به مشابهت‌های اجتناب‌ناپذیر در برخی قسمت‌ها شود. در حالی که در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی انتظار بیشتری برای تحلیل‌های عمیق تفسیرهای جدید و نگارش با سبک نگارشی خاص دانشجو وجود دارد. با این حال فارغ از حوزه علمی اصل رعایت اخلاق پژوهشی و ارائه محتوای اصیل با ارجاع‌دهی صحیح و نیز رعایت درصد مجاز همانندجویی کلی برای تمامی رشته‌ها الزامی است.

استفاده از سامانه همانندجو ایرانداک معمولاً رایگان نیست و شامل هزینه‌ای است که توسط ایرانداک تعیین و دریافت می‌شود. این هزینه ممکن است بر اساس نوع کاربر (دانشجو یا موسسه) و حجم یا تعداد دفعات استفاده متفاوت باشد. جزئیات دقیق هزینه‌ها و نحوه پرداخت معمولاً در وب‌سایت سامانه همانندجو یا ایرانداک اعلام می‌شود. دانشجویان متقاضی همانندجویی پایان‌نامه باید قبل از اقدام از میزان هزینه مطلع شده و نسبت به پرداخت آن اقدام نمایند تا فرآیند همانندجویی با موفقیت انجام شود و گزارش مربوطه صادر گردد. این هزینه بخشی از فرآیند رسمی تأیید پایان‌نامه در بسیاری از دانشگاه‌ها است.

درصد مجاز همانندجویی پایان‌نامه در دانشگاه آزاد اسلامی معمولاً کمتر از دانشگاه‌های دولتی مانند دانشگاه تهران است. بر اساس آیین‌نامه‌های داخلی دانشگاه آزاد درصد مجاز همانندجویی برای پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری معمولاً ۲۰ درصد تعیین شده است. این درصد نیز مانند دانشگاه‌های دیگر حداکثر میزان مشابهت مجاز با منابع موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی را نشان می‌دهد. دانشجویان دانشگاه آزاد نیز موظفند قبل از دفاع گزارش همانندجویی پایان‌نامه خود را از طریق سامانه‌های مورد تأیید دانشگاه (که ممکن است شامل سامانه همانندجو ایرانداک یا سامانه‌های داخلی باشد) تهیه کرده و درصد مشابهت را به حد مجاز برسانند.

دانشگاه پیام نور نیز مانند سایر دانشگاه‌ها برای پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان خود ضوابطی را برای درصد مجاز همانندجویی تعیین کرده است. درصد مجاز همانندجویی در دانشگاه پیام نور معمولاً ۲۵ درصد اعلام می‌شود. دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی در این دانشگاه موظفند پایان‌نامه یا رساله خود را در سامانه همانندجو (که معمولاً سامانه ایرانداک است) بارگذاری کرده و گزارش همانندجویی دریافت کنند. درصد حاصل شده باید کمتر یا مساوی ۲۵ درصد باشد تا پایان‌نامه برای دفاع تأیید شود. رعایت این درصد برای اطمینان از اصالت و کیفیت پژوهش‌های انجام شده در این دانشگاه ضروری است.

چه محتوایی در یک پایان نامه به عنوان سرقت ادبی در نظر گرفته می شود؟

هرگونه استفاده از کلمات ایده‌ها یا ساختارهای متنی دیگران بدون ارجاع‌دهی مناسب و کامل به منبع اصلی سرقت ادبی محسوب می‌شود.

چه میزان از یک پایان نامه می تواند کپی شده از کار دیگران باشد؟

میزان دقیق کپی‌برداری مجاز با ارجاع‌دهی صحیح محدود است. درصد همانندجویی کلی (شامل نقل قول‌ها و ارجاعات) نباید از حد مجاز دانشگاه (مثلاً ۳۰% در دانشگاه تهران) بیشتر شود.

آیا درصد مشابهت بالا همیشه به معنای سرقت ادبی است؟

درصد مشابهت بالا نشان‌دهنده احتمال بالای سرقت ادبی یا عدم رعایت اصول ارجاع‌دهی است اما لزوماً به معنای عمدی بودن آن نیست. باید گزارش دقیق بررسی شود.

برای پروپوزال‌ها درصد مجاز مشابهت چقدر است؟

معمولاً برای پروپوزال‌ها سخت‌گیری همانند پایان‌نامه نیست اما انتظار می‌رود بخش‌هایی مانند بیان مسئله و ادبیات پژوهش اصیل باشند. درصد مشخصی معمولاً اعلام نمی‌شود.

چرا درصد مشابهت در مقاطع دکتری پایین‌تر است؟

در مقطع دکتری انتظار نوآوری و سهم علمی بیشتری از دانشجو وجود دارد بنابراین درصد مجاز همانندجویی پایین‌تر تعیین می‌شود تا اصالت کار بیشتر تضمین شود.

گزارش همانندجویی پایان نامه چیست؟

گزارش همانندجویی سندی است که توسط سامانه همانندجو صادر می‌شود و میزان مشابهت محتوای پایان‌نامه را با منابع موجود شامل درصد کلی و جزئیات منابع مشابه نشان می‌دهد.