خلاصه کتاب درآمدی بر نظریه داده ها: جستاری فلسفی و علمی دربارۀ داده ها ( نویسنده رحمت الله فتاحی )

کتاب «درآمدی بر نظریه داده ها: جستاری فلسفی و علمی دربارۀ داده ها» نوشته دکتر رحمت الله فتاحی، یک اثر بنیادی و پیشرو در علم داده شناسی و اطلاعات است که برای اولین بار به صورت عمیق به مباحث نظری و فلسفی داده ها می پردازد. این کتاب در واقع یک تلاش جسورانه برای پر کردن خلاء تئوریک در حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی به حساب می آید.

تاحالا فکر کردید داده چیه و چرا این قدر تو زندگی ما مهمه؟ شاید فکر کنید خب، یه سری عدد و رقم یا اطلاعات خام! ولی دکتر رحمت الله فتاحی تو کتاب «درآمدی بر نظریه داده ها: جستاری فلسفی و علمی دربارۀ داده ها» کاری کرده کارستون. ایشون اومدن و برای اولین بار تو حوزه علم داده شناسی و اطلاعات، یک اثر نظری و واقعاً عمیق رو خلق کردند. این کتاب فقط یه معرفی ساده نیست، بلکه یه جستجوی فلسفی و علمی تو دل داده هاست که می تونه دیدگاه ما رو به کلی تغییر بده.

واقعیت اینه که رشته های زیادی مثل علم اطلاعات، هوش مصنوعی، آمار و حتی فلسفه، مدت ها بود که تو حوزه داده ها، جای خالی یه نظریه جامع و درست وحسابی رو حس می کردند. خیلی از متخصص ها و دانشجوها دنبال یه منبع معتبر بودند که بتونه لایه های پنهان مفهوم داده رو براشون روشن کنه و نشون بده چطور داده ها، اطلاعات و دانش با هم گره خوردند. خب، خوشبختانه دکتر فتاحی با این کتاب، دقیقاً همین کار رو انجام داده. ایشون اومدن و اون پازل های گم شده رو کنار هم گذاشتند و یه تصویر کامل از نظریه داده ها بهمون نشون دادند. این مقاله هم دقیقاً برای همینه؛ می خوایم یه نگاه عمیق و تحلیلی به این کتاب بندازیم تا شما هم بدون اینکه نیاز به خوندن کل کتاب داشته باشید، به یه درک قوی از مهم ترین ایده ها و استدلال هایش برسید.

مبانی فلسفی و نظری داده ها: از هستی تا اکوسیستم

بگذارید با هم یه شیرجه بزنیم تو بخش اول کتاب، جایی که دکتر فتاحی ما رو می بره تو دل مباحث فلسفی و نظری داده ها. اینجا دیگه بحث فقط سر عدد و رقم نیست، بلکه از هستی و چرایی داده ها حرف می زنیم؛ چیزی که شاید کمتر کسی به این عمق بهش نگاه کرده باشه.

اهمیت داده ها در جهان هستی و چرخه زندگی: وابستگی وجودی

یکی از مهم ترین نکاتی که دکتر فتاحی از همون اول تو کتابش مطرح می کنه، اینه که داده ها یه عنصر کاملاً حیاتی و اصلی تو کل جهان هستی و چرخه زندگی موجودات زنده هستند. ایشون خیلی قشنگ توضیح می ده که پویایی سیستم ها و حتی خود حیات ما، به شدت به وجود و جریان داده ها وابسته است.

هستی داده ها وابسته به هستی انسان است. این یعنی داده ها وجود مستقل و مجردی ندارند؛ بلکه همیشه در بستر تعامل انسان و جهان شکل می گیرند و معنا پیدا می کنند.

از دیدگاه دکتر فتاحی، تا وقتی که زندگی و پویایی تو این دنیا وجود داره، داده ها هم هستن. موجودات زنده دائم دارن داده تولید می کنند، دریافت می کنند، پردازش می کنند و تبادلشون می کنند. این واقعاً یه دیدگاه جالبه که نشون می ده داده ها فقط یه پدیده تکنولوژیک نیستند، بلکه ریشه ای عمیق تو خود حیات و هستی دارند. این ویژگی داده ها، یعنی پویایی و پیچیدگیشون، نشون دهنده تأثیر غیرقابل تصور اونا روی زندگی ماست؛ چه تو سطح فردی، چه اجتماعی و چه تو ساختارها و نظام های بزرگ تر.

مفهوم داده: بازتعریف و تحلیل یک پدیده پویا

شاید فکر کنید تعریف داده که دیگه کاری نداره، همه می دونیم چیه! اما دکتر فتاحی میاد و نشون میده که این مفهوم چقدر پیچیده و چندوجهی هستش. ایشون اول تعریف های مختلفی که از داده وجود داره رو کنار هم میذاره، اونارو با هم مقایسه می کنه و چالش های مفهومی موجود رو بهمون نشون میده. مثلاً، آیا داده همون اطلاعاته؟ یا باهاش فرق داره؟

از نگاه فتاحی، داده ها ماهیت پویا و غیرمستقلی دارن. این یعنی اونا صرفاً یه سری نشونه های خشک و خالی نیستند، بلکه دائماً در حال تغییر و تکامل هستند و بودنشون به موجودیت های دیگه ای مثل انسان وابسته است. این دیدگاه باعث میشه که ما دیگه به داده ها به چشم یه چیز ثابت و از پیش تعریف شده نگاه نکنیم، بلکه اونا رو پدیده ای زنده و در حال جریان ببینیم.

اکوسیستم داده، اطلاعات و دانش: شبکه ای پیچیده

یکی از بخش های واقعاً جذاب کتاب، جاییه که دکتر فتاحی رابطه بین داده، اطلاعات و دانش رو تشریح می کنه. این سه تا مفهوم، همیشه کنار هم تو حوزه های مختلف مطرح شدن، اما ایشون میاد و این اکوسیستم رو به شکل یه شبکه پیچیده و تعاملی بهمون نشون میده. این سه تا از هم جدا نیستند، بلکه مثل یه چرخه به هم مرتبطند و روی هم تأثیر میذارند.

تو این قسمت، الگوهایی برای دسته بندی داده ها هم مطرح میشه که می تونه بهمون کمک کنه تا این پدیده رو بهتر درک کنیم و بتونیم انواع مختلف داده ها رو از هم تفکیک کنیم. این دسته بندی ها فقط برای نظم بخشیدن نیست، بلکه برای عمیق تر شدن تو ماهیت و کارکرد هر نوع داده است.

الگوهای دسته بندی داده ها (به صورت مثال):

• داده های ساختاریافته (مثل اطلاعات تو دیتابیس ها)
• داده های نیمه ساختاریافته (مثل فایل های XML یا JSON)
• داده های بدون ساختار (مثل متن، تصویر، ویدئو)
• داده های حسی (از سنسورها)
• داده های رفتاری (ردپا های دیجیتال ما)

فلسفه داده ها: چیستی و چرایی

این بخش، همون طور که از اسمش پیداست، وارد مباحث عمیق تر فلسفی میشه. دکتر فتاحی اینجا به سوالات بنیادی و اساسی درباره داده ها می پردازه: چیستی داده ها؟ چرا وجود دارند؟ و مهم تر از همه، آیا داده ها واقعاً همون اطلاعات هستند یا نه؟

ایشون نشون میده که این دو مفهوم، یعنی داده و اطلاعات، با اینکه خیلی به هم نزدیکن و اغلب به جای هم استفاده میشن، ولی تفاوت های ظریفی هم با هم دارن. داده ها خام تر و بی معناترند، در حالی که اطلاعات با پردازش و معنابخشی به داده ها به دست میان. این بحث ها واقعاً ذهن آدم رو درگیر می کنه و بهش اجازه میده تا به داده ها از یه زاویه کاملاً جدید نگاه کنه.

ویژگی ها و قابلیت های داده ها: قدرت پنهان

خب، تا اینجا دیدیم که دکتر فتاحی چطور ما رو با مبانی فلسفی و نظری داده ها آشنا کرد. حالا وقتشه که بریم سراغ بخش دوم کتاب، جایی که ایشون از ویژگی ها و قابلیت های حیرت انگیز داده ها حرف می زنه. تو این بخش، متوجه میشیم که داده ها فقط یه سری موجودیت خام نیستن، بلکه قدرت های پنهان و تأثیرات فوق العاده ای روی زندگی و دنیای ما دارن.

مرور مهم ترین خصوصیات داده ها: پویایی، پیچیدگی و تأثیرگذاری

یکی از اولین چیزایی که تو این قسمت کتاب به چشم میاد، تاکید دکتر فتاحی روی پویایی و پیچیدگی داده هاست. ایشون توضیح میده که داده ها موجودیت های ثابت و یکنواختی نیستن، بلکه دائماً در حال تغییر، رشد و تعامل با محیط اطرافشون هستند. این پویایی باعث میشه که درک و تحلیل داده ها یه کار چالش برانگیز اما در عین حال فوق العاده جذاب باشه.

تصور کنید که هر لحظه، میلیاردها اتفاق تو دنیا میفته و هر کدوم از این اتفاقات، یه سری داده تولید می کنه. از یه خرید کوچیک تو سوپرمارکت گرفته تا یه آزمایش علمی بزرگ، همه و همه داده هستند. این داده ها هم به شدت پیچیده اند؛ روابطشون با هم، تأثیری که روی هم میذارن و معناهایی که ازشون استخراج میشه، همه اینا نشون دهنده پیچیدگی ذاتیشونه.

دکتر فتاحی میگه که داده ها تأثیر غیرقابل تصوری روی زندگی فردی، اجتماعی و حتی ساختارهای بزرگ تر دارن. این یعنی داده ها فقط ابزاری برای تصمیم گیری نیستن، بلکه خودشون جزئی از بافت زندگی ما هستن. هر تصمیم، هر اتفاق، هر پیشرفتی، بالاخره یه جوری به داده ها ربط پیدا می کنه. در واقع، سطح پردازش داده هاست که بهره وری و کیفیت تصمیم گیری های ما رو مشخص می کنه. هر چقدر ما بتونیم داده ها رو بهتر پردازش و تفسیر کنیم، تصمیمات بهتری می گیریم و زندگی باکیفیت تری خواهیم داشت.

کلان داده ها (Big Data): مفهوم و ابعاد

تو دنیای امروز، اسم «کلان داده» یا «بیگ دیتا» رو زیاد شنیدیم، ولی شاید کمتر کسی بدونه که دقیقاً یعنی چی و چقدر مهمه. دکتر فتاحی تو کتابش یه بخش رو به این موضوع اختصاص داده و خیلی خوب توضیح میده که کلان داده ها چی هستن و چرا تو عصر ما این قدر اهمیت پیدا کردن.

کلان داده ها در واقع حجم عظیمی از داده ها هستن که با سرعت وحشتناکی تولید میشن، تنوع بالایی دارن و از منابع مختلفی میان. این داده ها اون قدر بزرگ و پیچیده ان که دیگه با ابزارهای سنتی نمیشه اونا رو پردازش و تحلیل کرد. حالا سوال اینجاست که چرا این پدیده این قدر مهم شده؟

دکتر فتاحی به مهم ترین ویژگی های کلان داده ها، که معمولاً با حرف V شروع میشن، اشاره می کنه. این ویژگی ها مثل ستون های اصلی کلان داده ها عمل می کنن و به ما کمک می کنن تا این پدیده رو بهتر درک کنیم:

1. حجم (Volume): به میزان فوق العاده زیاد داده ها اشاره داره. این داده ها اون قدر زیادن که با واحدهای معمولی اندازه گیری نمیشن.
2. سرعت (Velocity): داده ها با سرعت سرسام آوری تولید میشن و باید همون لحظه پردازش بشن. مثل داده های شبکه های اجتماعی یا سنسورهای هوشمند.
3. تنوع (Variety): داده ها از منابع مختلف و در فرمت های گوناگون (متن، تصویر، ویدئو، صدا و…) میان.
4. صحت (Veracity): به قابل اعتماد بودن و دقیق بودن داده ها اشاره داره. چون داده ها از منابع مختلفی میان، ممکنه همهشون قابل اعتماد نباشن.
5. ارزش (Value): مهم ترین نکته اینه که این حجم عظیم داده باید برای ما ارزش آفرین باشه و بشه ازش برای تصمیم گیری های بهتر استفاده کرد.

دکتر فتاحی با تشریح این ابعاد، نشون میده که کلان داده ها چطور دارن دنیا رو تغییر میدن و چرا درک اونا برای هر کسی که تو حوزه داده ها فعالیت می کنه، حیاتیه. این فقط یه مفهوم تکنولوژیک نیست، بلکه یه تغییر پارادایم تو نحوه نگاه ما به اطلاعات و تصمیم گیریه.

نظریه های پیشنهادی درباره داده ها: نگاهی نو به جهان

حالا که حسابی با ماهیت داده ها و کلان داده ها آشنا شدیم، وقتشه بریم سراغ بخش چهارم کتاب که واقعاً نقطه اوج کار دکتر فتاحی محسوب میشه. اینجا ایشون دیگه فقط به توضیح مفاهیم نمی پردازه، بلکه خودش دست به کار میشه و چند تا نظریه جدید و فلسفی درباره داده ها رو ارائه میده که تا به حال تو هیچ جای دیگه مطرح نشده بودند. این بخش نشون میده که چطور میشه از دل مباحث نظری، ایده هایی کاملاً نو و کاربردی بیرون کشید.

مقدمه ای بر نظریه و نظریه پردازی: ضرورت ایجاد چارچوب

قبل از اینکه دکتر فتاحی نظریه های خودش رو مطرح کنه، یه توضیح خیلی خوب میده که اصلاً «نظریه» یعنی چی و چه الزاماتی داره. شاید تو ذهن خیلی از ما، نظریه یه چیز خشک و علمی باشه که فقط به درد دانشگاهیان می خوره. اما ایشون نشون میده که نظریه و نظریه پردازی، چقدر برای پیشرفت هر علمی، از جمله علم اطلاعات و دانش شناسی، ضروریه.

نظریه در واقع یه چارچوب فکریه که به ما کمک می کنه پدیده ها رو بهتر درک کنیم، روابط بین اجزای مختلف رو کشف کنیم و حتی آینده رو پیش بینی کنیم. بدون نظریه، هر علمی مثل یه کشتی بی بادبان تو دریا سرگردانه. دکتر فتاحی اینجا تأکید می کنه که علم اطلاعات، با وجود تمام پیشرفت هاش، هنوز تو زمینه نظریه پردازی کمی ضعف داره و این کتاب، دقیقاً یه قدم بزرگ برای پر کردن همین خلاء به حساب میاد.

نظریه های نو و فلسفی دکتر فتاحی: سه ضلع پویایی

و اما می رسیم به قسمت هیجان انگیز ماجرا! جایی که دکتر فتاحی سه تا نظریه نو و کاربردی رو درباره داده ها معرفی می کنه. این نظریه ها بر پایه مفهوم «پویایی» بنا شدن و نشون میدن که چطور داده ها، نیروی محرکه پویایی در ابعاد مختلف هستن:

۱. نظریه پویایی انسان و تولید داده: هر چه فعال تر، داده سازتر!

دکتر فتاحی میگه: انسان های پویاتر، داده های بیشتری تولید، پردازش و تفسیر می کنند. فکر کنید به یه پژوهشگر برتر. این آدم دائم در حال خوندن، نوشتن، آزمایش کردن و ارتباط با دیگرانه. هر کدوم از این فعالیت ها، کلی داده تولید می کنه. مقالاتی که می نویسه، داده های آزمایش هایی که انجام میده، ایمیل هایی که رد و بدل می کنه… همه و همه داده اند.

استدلال پشت این نظریه اینه که هر چقدر ذهن یک انسان فعال تر و درگیرتر باشه، بیشتر با محیط اطرافش تعامل می کنه و در نتیجه، نشانه ها و علائم بیشتری رو دریافت، پردازش و تفسیر می کنه. این فرآیند منجر به تولید داده های جدید میشه. به زبان ساده تر، آدم هایی که فعال ترن، هم خودشون داده های بیشتری تولید می کنن و هم برای ادامه ی فعالیت های پویای خودشون، به داده های بیشتری نیاز دارن تا بتونن تصمیمات بهتر بگیرن و شناخت عمیق تری پیدا کنن.

مثلاً، یه دانشجوی دکترا رو در نظر بگیرید که برای پایان نامه اش کلی مقاله می خونه، داده جمع آوری می کنه، تحلیل می کنه و بعدش یه متن جدید می نویسه. همه ی این مراحل، تولید و مصرف داده است. این یعنی پویایی ذهنی و فیزیکی انسان، مستقیماً با حجم و پیچیدگی داده هایی که تولید و مصرف می کنه، رابطه داره.

۲. نظریه پویایی سازمان و دوام آن با داده: سازمان زنده، داده محور!

دکتر فتاحی نظریه دومش رو این طوری مطرح می کنه: سازمان های پویاتر، داده های بیشتری تولید، پردازش و تفسیر می کنند و همین به دوام و موفقیتشون کمک می کنه. این یعنی چی؟ یعنی یه سازمان که تو دنیای امروز می خواد سرپا بمونه و پیشرفت کنه، باید دائماً تو حال حرکت و تغییر باشه. این حرکت و تغییر هم بدون داده ممکن نیست.

یه سازمان موفق رو تصور کنید. این سازمان دائم داره از مشتری هاش فیدبک میگیره، بازار رو رصد می کنه، محصولات جدید تولید می کنه، وضعیت مالی خودش رو تحلیل می کنه و کلی کار دیگه. هر کدوم از این ها، تولید و پردازش داده است. هر چقدر یه سازمان فعال تر و پیچیده تر باشه، داده های بیشتری تولید می کنه و در عین حال، برای ادامه فعالیت هاش هم به داده های بیشتری نیاز داره.

مثلاً، یه شرکت فضایی مثل SpaceX رو در نظر بگیرید که دائم داره موشک پرتاب می کنه، اطلاعات ماهواره ها رو جمع آوری می کنه و تحلیل های پیچیده انجام میده. این سازمان اون قدر پویایی و پیچیدگی داره که بدون حجم عظیمی از داده ها، اصلا نمی تونه به فعالیتش ادامه بده. دوام و موفقیت این جور سازمان ها، دقیقاً به توانایی شون تو تولید، پردازش و استفاده بهینه از داده ها بستگی داره.

۳. نظریه پویایی جوامع و توسعه تمدن ها با داده: تمدن پیشرو، داده ساز!

نظریه سوم دکتر فتاحی، این دو تا نظریه قبلی رو گسترش میده و میگه: جوامع پویاتر، داده های بیشتری تولید، پردازش و تفسیر می کنند و این به ظهور و توسعه تمدن ها کمک می کنه. این دیگه یه بحث خیلی کلان و تاریخیه که نشون میده داده ها چطور تو طول تاریخ، محرک اصلی پیشرفت بشر بودن.

فکر کنید به تمدن های بزرگ گذشته. چطور تونستن پیشرفت کنن؟ با جمع آوری دانش، ثبت اطلاعات، نوشتن و مبادله داده ها. امروز هم همینطوره. جوامعی که تو تولید، پردازش و استفاده از داده ها پیشرو هستن، سریع تر توسعه پیدا می کنن و در واقع، تمدن های جدید رو شکل میدن.

یه جامعه پیشرفته، دائم در حال پژوهشه، آمارگیری می کنه، شبکه های ارتباطی گسترده داره، اطلاعات رو بین مردمش پخش می کنه و کلی فعالیت دیگه. همه این ها داده تولید می کنه و به نوبه خودش، نیاز به داده های بیشتر برای تصمیم گیری های کلان و مدیریت جامعه داره. این نظریه نشون میده که داده ها فقط یه ابزار نیستن، بلکه عنصر بنیادی پویایی اجتماعی و تمدنی به حساب میان. هر چقدر یک جامعه تو این زمینه فعال تر باشه، فرصت های بیشتری برای رشد و توسعه داره و می تونه به سمت یه تمدن پیشرفته تر حرکت کنه.

دکتر فتاحی برای هر کدوم از این نظریه ها، دلایل و استدلال های محکم و منطقی میاره که خواننده رو قانع می کنه. ایشون نشون میده که این سه نظریه، با اینکه هر کدوم رو یه سطح خاصی (فردی، سازمانی، اجتماعی) تمرکز دارن، اما در اصل به هم مرتبط اند و از یه منطق کلی پیروی می کنن: پویایی برابر است با داده و داده برابر است با پویایی. این یعنی اگه می خواهیم رشد کنیم، باید داده محور باشیم.

سخن پایانی و اهمیت کتاب: یک گام بلند برای علم اطلاعات

خب، رسیدیم به آخر این سفر جذاب تو دنیای نظریه داده ها، اونم از نگاه دکتر رحمت الله فتاحی. تو این بخش پایانی کتاب، ایشون هم یه جمع بندی نهایی از بحث هاش ارائه میده و هم به اهمیت و تأثیرگذاری این اثر تو آینده اشاره می کنه. در واقع، اینجا دیگه وقتشه که بفهمیم این کتاب چقدر می تونه مسیر فکری ما رو تو حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی عوض کنه.

جمع بندی نهایی: دستاوردهای نظری و فلسفی

دکتر فتاحی تو این کتاب، یه کار بزرگ انجام داده و تونسته برای اولین بار، به صورت جامع و عمیق، به مباحث نظری و فلسفی داده ها بپردازه. ایشون مفهوم داده رو بازتعریف کرده، رابطه اش رو با اطلاعات و دانش روشن کرده و اکوسیستم پیچیده اش رو بهمون نشون داده. همچنین، با بررسی ویژگی های داده ها و معرفی کلان داده ها، یه تصویر کامل از اهمیت این پدیده تو دنیای امروز بهمون داده.

مهم ترین دستاورد کتاب، بدون شک ارائه اون سه تا نظریه جدیده که درباره پویایی انسان، سازمان و جوامع با داده ها مطرح شده. این نظریه ها نه تنها خلاء نظری موجود رو پر می کنن، بلکه یه چارچوب فکری قوی برای تحلیل و درک عمیق تر نقش داده ها تو زندگی ما ارائه میدن. واقعاً این کتاب یه پایه گذار برای بحث های آینده تو این زمینه به حساب میاد.

تأثیرگذاری و اهمیت کتاب در آینده: دعوتی به تفکر

شاید بپرسید خب، این کتاب دقیقاً چه تأثیری میذاره؟ دکتر فتاحی خودش تو کتاب اشاره می کنه که این اثر می تونه یه جرقه باشه برای نظریه پردازی های بیشتر و عمیق تر تو علم اطلاعات و سایر حوزه های مرتبط. ایشون فقط یه سری نظریه رو ارائه نکرده، بلکه یه راه جدید برای فکر کردن درباره داده ها بهمون نشون داده. این یعنی این کتاب نه تنها یه پاسخ، بلکه یه سوال جدید و مهم رو هم جلوی ما میذاره: چطور میشه با استفاده از این چارچوب نظری، ابعاد دیگه ای از داده ها رو کشف کرد و نظریه های جدیدتری رو بسط داد؟

یک نکته خیلی جالب و نشان دهنده فروتنی و روحیه علمی دکتر فتاحی، اینه که ایشون از همه خوانندگانش دعوت می کنه که دیدگاه ها و انتقادهای خودشون رو ارائه بدن. این یعنی ایشون به دنبال یه کار تمام و کمال نیست، بلکه میخواد یه بحث رو شروع کنه و با مشارکت بقیه، این حوزه رو غنی تر کنه. این رویکرد، خودش یه درس بزرگه برای هر کسی که تو زمینه علمی فعالیت می کنه.

نتیجه گیری: ارزش افزوده و چشم اندازهای جدید

در نهایت، کتاب «درآمدی بر نظریه داده ها» یه اثر ارزشمند و راهگشا محسوب میشه. این کتاب به ما کمک می کنه تا داده ها رو نه فقط به عنوان یه سری واقعیت خام، بلکه به عنوان نیروهای پویایی ببینیم که زندگی ما رو شکل میدن. از دیدگاه فلسفی، بهمون نشون میده که داده ها چطور با هستی و آگاهی انسان گره خورده اند و از دیدگاه علمی، چارچوب هایی برای تحلیل و درک بهترشون ارائه میده. اگه دانشجوی علم اطلاعات، پژوهشگر حوزه داده ها، یا حتی یه آدم کنجکاو هستید که میخواید عمیق تر به دنیای داده ها نگاه کنید، خوندن این کتاب یا حداقل آشنایی با خلاصه اش، می تونه دیدگاه شما رو حسابی متحول کنه. این کتاب واقعاً ارزش افزوده زیادی برای درک ما از داده ها و نقش بی بدیلشون تو دنیای امروز ایجاد می کنه.

منابع

فتاحی، رحمت الله (۱۳۹۷). درآمدی بر نظریه داده ها: جستاری فلسفی و علمی دربارۀ داده ها. تهران: انتشارات کتابدار.