حق حبس در مهریه عندالاستطاعه

اگر مهریه شما از نوع عندالاستطاعه باشد، باید بدانید که حق حبس به شما تعلق نمی گیرد. یعنی نمی توانید به بهانه دریافت نکردن مهریه، از انجام وظایف زناشویی خودداری کنید. این موضوع به دلیل ماهیت مشروط مهریه عندالاستطاعه است که آن را از حالت حال خارج می کند و اجازه اعمال حق حبس را نمی دهد. حالا بیایید با هم این مسئله حقوقی مهم را دقیق تر بررسی کنیم تا سردرگمی ها از بین برود و با آگاهی کامل تصمیم بگیرید.

حتماً برایتان پیش آمده که هنگام صحبت از مهریه، اصطلاحات مختلفی مثل عندالمطالبه و عندالاستطاعه را بشنوید. این دو نوع مهریه، هر کدام ویژگی ها و البته تفاوت های اساسی دارند که دانستنشان برای هر زوجی، چه در شرف ازدواج و چه متأهل، ضروری است. یکی از مهم ترین این تفاوت ها، بحث حق حبس است؛ حقی که می تواند زندگی مشترک را از جنبه های مختلف تحت تأثیر قرار دهد.

خیلی ها تصور می کنند حق حبس، مثل یک چماق قانونی، همیشه و برای هر نوع مهریه ای در دست زن است. اما واقعیت این طور نیست و شرایط خاص خودش را دارد. به خصوص وقتی پای مهریه عندالاستطاعه به میان می آید، ابهامات زیادی در ذهن شکل می گیرد. آیا با این نوع مهریه هم می توان حق حبس را اجرا کرد؟ پیامدهای حقوقی عدم تمکین در این شرایط چیست؟ و اصلاً مهم تر از همه، آیا مهریه عندالاستطاعه زندان دارد؟ در ادامه این مقاله، قرار است تمام این سوالات را با هم بررسی کنیم و پرده از این پیچیدگی های حقوقی برداریم تا با دید بازتری قدم بردارید.

حق حبس در قانون مدنی ایران: مفهوم و مبانی

در دنیای ازدواج و مسائل مربوط به آن، حق و حقوق زیادی برای زوجین تعریف شده که شاید خیلی وقت ها از جزئیاتش بی خبر باشیم. یکی از همین حقوق مهم، حق حبس است که در قانون مدنی ما به رسمیت شناخته شده و ماده ۱۰۸۵ این قانون به آن می پردازد.

بیایید این ماده را با زبانی ساده و خودمانی توضیح بدهیم. ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی می گوید: زن می تواند تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده است، از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر اینکه مهر او حال باشد؛ و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.

یعنی چی؟ یعنی اگر مهریه زن حال باشد (که در ادامه توضیح می دهیم یعنی چه)، زن این حق را دارد که تا وقتی مهریه اش را از همسرش نگرفته، از انجام کارهایی که در زندگی مشترک به عهده اش است – مثل تمکین خاص (روابط زناشویی) و تمکین عام (سکونت در منزل مشترک و سایر وظایف) – خودداری کند. جالب اینجاست که با این کار، حق نفقه او از بین نمی رود و مرد همچنان موظف به پرداخت نفقه است.

حالا شاید بپرسید، اصلاً چرا قانون گذار چنین حقی را به زن داده است؟ فلسفه اش این است که زن بتواند اهرم فشاری برای دریافت مهریه خود داشته باشد. یعنی یک جورایی پشتوانه مالی ازدواجش را تضمین کند. فرض کنید مردی که مهریه را تعیین کرده، به هر دلیلی از پرداخت آن طفره می رود. این حق به زن کمک می کند تا بتواند با قانونی کردن عدم تمکینش، مرد را برای پرداخت مهریه تحت فشار بگذارد.

شرایط اساسی اعمال حق حبس

اما این حق حبس، مثل هر حق دیگری، شروط و ضوابط خودش را دارد. یعنی الکی و هر وقت که زن دلش خواست، نمی تواند آن را اجرا کند. دو شرط خیلی مهم وجود دارد که باید رعایت شود:

1. حال بودن مهریه: این مهم ترین شرط است. حال بودن مهریه یعنی مهریه باید بدون هیچ قید و شرط و موعدی، بلافاصله بعد از عقد، قابل مطالبه باشد. به زبان ساده تر، نباید برای پرداخت آن هیچ تاریخی تعیین شده باشد. اگر مهریه مؤجل باشد (یعنی برای پرداختش زمان مشخصی مثل یک سال بعد یا ده سال بعد تعیین شده باشد)، یا اینکه عندالاستطاعه باشد (یعنی مشروط به توانایی مالی مرد)، دیگر حال محسوب نمی شود و در این صورت، حق حبس معنی پیدا نمی کند. پس یادتان باشد، فقط مهریه ای که مثل پول نقد، همین الان قابل مطالبه است، حق حبس به آن تعلق می گیرد.
2. عدم تمکین قبلی زوجه: این شرط هم خیلی مهم است. زن نباید قبل از اینکه حق حبس را اعمال کند، حتی برای یک بار هم که شده، وظایف زناشویی اش را انجام داده باشد. مثلاً اگر یک بار با همسرش رابطه زناشویی برقرار کرده باشد، یا به قول معروف با رضایت خودش تمکین کرده باشد، دیگر حق حبس از او ساقط می شود. یعنی فرض بر این است که او از حق خودش صرف نظر کرده و حالا دیگر نمی تواند به آن استناد کند. البته این موضوع خیلی ظریف است و باید حواس مان باشد که منظور از تمکین، هر نوع تمکین است، نه فقط تمکین خاص.

پس ببینید، حق حبس یک شمشیر دولبه است و باید با آگاهی کامل از آن استفاده کرد. کوچک ترین اشتباه می تواند این حق را از بین ببرد. به همین دلیل است که همیشه توصیه می شود قبل از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص مشورت کنید.

تأثیر اعمال حق حبس بر نفقه زوجه

یکی از نکات جالب و مهم در مورد حق حبس که در خود ماده ۱۰۸۵ هم به آن اشاره شده، این است که اگر زن به صورت قانونی و با رعایت شرایط بالا، از حق حبسش استفاده کند و تمکین نکند، حق نفقه او از بین نمی رود. یعنی مرد همچنان موظف است نفقه او را بپردازد. این خودش یک اهرم حمایتی قوی برای زن محسوب می شود، چون در عین حال که می تواند برای دریافت مهریه اش فشار بیاورد، از لحاظ مالی هم بی پشتوانه نمی ماند. البته این قضیه فقط در صورتی صدق می کند که اعمال حق حبس قانونی باشد و زن به دلیل دیگری ناشزه (نافرمان) محسوب نشود.

طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، حق حبس زمانی به زن تعلق می گیرد که مهریه اش حال باشد و زن پیش از آن، تمکین نکرده باشد. در این صورت، حتی با عدم تمکین، حق نفقه زن ساقط نمی شود و مرد باید همچنان نفقه را بپردازد.

آشنایی با انواع مهریه: عندالمطالبه و عندالاستطاعه

قبل از اینکه دقیقاً برویم سراغ اصل مطلب یعنی حق حبس در مهریه عندالاستطاعه، باید اول تفاوت این دو نوع مهریه را خوب بفهمیم. این دو کلمه، با اینکه فقط دو حرف تفاوت دارند، اما از زمین تا آسمان با هم فرق می کنند و در حقوق و وظایف زن و شوهر تأثیرات زیادی می گذارند.

مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه، همان مهریه ای است که بیشتر ما با آن آشنا هستیم. عندالمطالبه یعنی به محض مطالبه. یعنی به محض اینکه خطبه عقد خوانده شد و زن و مرد رسماً زن و شوهر شدند، زن مالک تمام و کمال مهریه اش می شود و هر زمان که اراده کند، می تواند آن را از همسرش بخواهد. مرد هم موظف است مهریه را بپردازد.

• تعریف و ویژگی ها: این مهریه، حال و بدون قید و شرط است. یعنی برای پرداختش نیازی به زمان خاص یا اثبات توانایی مالی مرد نیست.
• نحوه مطالبه و الزامات پرداخت: زن می تواند از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، مهریه اش را مطالبه کند. اگر مرد توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد، دادگاه می تواند مهریه را قسط بندی کند.

مهریه عندالاستطاعه

و اما مهریه عندالاستطاعه! عندالاستطاعه یعنی هنگام توانایی مالی. اینجا فرق اساسی با عندالمطالبه خود را نشان می دهد. در این نوع مهریه، پرداخت مهریه منوط و مشروط به این است که مرد توانایی مالی پرداخت آن را داشته باشد. یعنی تا وقتی که مرد از لحاظ مالی استطاعت نداشته باشد، زن نمی تواند مهریه را مطالبه کند.

• تعریف و تفاوت با عندالمطالبه: همان طور که گفتیم، پرداخت این مهریه به شرط داشتن توانایی مالی مرد است. این یعنی مهریه، دیگر حال نیست و یک قید و شرط برای پرداخت آن وجود دارد.
• روند اثبات استطاعت مالی زوج: اینجاست که کار کمی پیچیده می شود. اگر زن بخواهد مهریه اش را که از نوع عندالاستطاعه است، بگیرد، اول باید به دادگاه ثابت کند که همسرش توانایی مالی پرداخت مهریه را دارد. یعنی بار اثبات استطاعت مالی مرد، به عهده زن است، نه مرد. این یک تفاوت بزرگ دیگر با مهریه عندالمطالبه است که در آن، مرد باید اعسار (ناتوانی مالی) خود را ثابت کند. برای اثبات استطاعت، زن باید مدارک و شواهدی مثل دارایی های همسر، حساب های بانکی، حقوق و درآمد او را به دادگاه ارائه دهد.

حالا که با هر دو نوع مهریه آشنا شدیم، اجازه بدهید تفاوت های اصلی آن ها را در یک جدول مقایسه ای ببینیم تا موضوع روشن تر شود:

ویژگی	مهریه عندالمطالبه	مهریه عندالاستطاعه
زمان پرداخت	هر زمان پس از عقد قابل مطالبه است.	فقط در صورت اثبات توانایی مالی زوج قابل مطالبه است.
حق حبس	بله، زن حق حبس دارد.	خیر، زن حق حبس ندارد.
امکان جلب و حبس	بعد از اثبات اعسار و قسط بندی، در صورت عدم پرداخت قسط امکان پذیر است.	فقط پس از اثبات استطاعت و امتناع از پرداخت، امکان پذیر است.
نفقه در دوران عدم تمکین (با اعمال حق حبس)	حق نفقه ساقط نمی شود.	در صورت عدم تمکین (بدون حق حبس قانونی)، حق نفقه ساقط می شود.
بار اثبات	بار اثبات اعسار (ناتوانی مالی) بر عهده مرد است.	بار اثبات استطاعت (توانایی مالی) بر عهده زن است.

با دیدن این جدول، حتماً متوجه شده اید که چقدر انتخاب نوع مهریه می تواند در آینده زندگی مشترک و حقوق شما تأثیرگذار باشد. پس موقع عقد، حسابی حواس تان را جمع کنید!

بررسی امکان اعمال حق حبس در مهریه عندالاستطاعه

خب، رسیدیم به بخش اصلی و شاید مهم ترین سوال این مقاله: آیا در مهریه عندالاستطاعه می توان از حق حبس استفاده کرد؟ با توجه به توضیحات بالا در مورد ماهیت حق حبس و انواع مهریه، پاسخ این سوال روشن است؛ اما اجازه دهید کمی دقیق تر به آن بپردازیم.

پاسخ صریح و مستدل: چرا حق حبس در مهریه عندالاستطاعه قابل اعمال نیست؟

همان طور که در بخش قبل گفتیم، مهم ترین و اولین شرط برای اینکه زن بتواند از حق حبس استفاده کند، این است که مهریه حال باشد. یعنی مهریه باید بدون هیچ قید و شرطی، همین الان قابل مطالبه باشد. حالا بیایید مهریه عندالاستطاعه را از این منظر بررسی کنیم:

در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه به یک شرط مهم گره خورده است: توانایی مالی مرد. یعنی تا وقتی که زن نتواند در دادگاه ثابت کند که مرد توانایی پرداخت مهریه را دارد، اصلاً نمی تواند مهریه اش را مطالبه کند، چه برسد به اینکه بخواهد حق حبس را اجرا کند! این مشروط بودن پرداخت به توانایی مالی زوج، باعث می شود که مهریه عندالاستطاعه، ماهیت حال بودن را نداشته باشد.

وقتی مهریه حال نباشد، خودبه خود شرط اصلی برای اعمال حق حبس از بین می رود. به همین دلیل است که نه تنها در قانون مدنی، بلکه در رویه قضایی کشور هم به صراحت اعلام شده که در مهریه عندالاستطاعه، حق حبس به زن تعلق نمی گیرد.

مستندات قانونی و رویه قضایی

این موضوع فقط یک نظر شخصی یا تفسیری از قانون نیست، بلکه مورد تأیید مراجع قضایی هم قرار گرفته است. دیوان عالی کشور که عالی ترین مرجع قضایی کشور است و وظیفه ایجاد وحدت رویه را دارد، بارها در آرای وحدت رویه خود تأکید کرده که حق حبس فقط مربوط به مهریه حال (عندالمطالبه) است. دادگاه های تجدیدنظر استان ها هم در آرای خود به همین اصل پایبند بوده اند. برای مثال، همان طور که در رویه قضایی نیز آمده، شعبه 60 دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه ای به شماره 9309972130501748 مورخ 22-10-1393 به صراحت بیان داشته است:

«چنانچه مهریه عندالاستطاعه باشد، استناد به حق حبس زوجه جهت توجیه عدم تمکین پذیرفته نمی شود؛ زیرا حق حبس در مورد مهریه حال قابل اعمال بوده و تسری به مهریه عندالاستطاعه ندارد.»

همچنین شعبه 24 دادگاه تجدیدنظر استان تهران نیز طی دادنامه شماره 9209970222401084 مورخ 09-07-1392 این گونه رأی صادر کرده است:

«قید عنوان پرداخت عندالاستطاعه مهریه، موجب مؤجل شدن دین و زوال حق حبس زوجه در خصوص تعهد تمکین از زوج می گردد.»

این آرا نشان می دهند که رویه قضایی کاملاً روشن است و جایی برای ابهام باقی نمی گذارد. یعنی اگر مهریه شما عندالاستطاعه باشد، نمی توانید از حق حبس استفاده کنید و دادگاه هم در این مورد، حق را به مرد می دهد.

تحلیل تفاوت مهریه موجل با مهریه عندالاستطاعه در ارتباط با حق حبس

شاید بپرسید خب، مهریه مؤجل هم که مهریه حال نیست. چه فرقی با مهریه عندالاستطاعه دارد؟ حق حبس در هر دو مورد قابل اعمال نیست، درست است. اما دلیل این عدم اعمال متفاوت است:

• مهریه مؤجل: در این نوع مهریه، یک تاریخ مشخص برای پرداخت مهریه تعیین شده است (مثلاً بعد از ۵ سال). پس چون موعد پرداخت هنوز نرسیده، مهریه حال نیست و زن نمی تواند قبل از رسیدن آن تاریخ، مطالبه ای داشته باشد، در نتیجه حق حبس هم ندارد.
• مهریه عندالاستطاعه: در این مورد، تاریخ مشخصی وجود ندارد، اما یک شرط (توانایی مالی مرد) وجود دارد. تا وقتی این شرط محقق نشود و زن نتواند آن را اثبات کند، مهریه قابل مطالبه نیست و به همین دلیل، حال محسوب نمی شود و حق حبس از بین می رود.

در هر دو حالت، مهریه حال نیست و زن نمی تواند از حق حبس استفاده کند. اما دلیل حقوقی عدم اعمال حق حبس در هر یک، با دیگری کمی فرق دارد. این نکات ریز حقوقی است که اهمیت مشاوره با وکیل را دوچندان می کند.

پیامدهای عدم تمکین زوجه در صورت مهریه عندالاستطاعه

حالا که می دانیم در مهریه عندالاستطاعه، حق حبس وجود ندارد، این سوال مهم پیش می آید که اگر زن به هر دلیلی از تمکین در مقابل همسرش خودداری کند، چه پیامدهایی در انتظار اوست؟ داستان اینجا کمی فرق می کند و باید حواس مان باشد که بدون حق حبس، شرایط به شکل دیگری پیش می رود.

سقوط حق نفقه (در صورت اثبات نشوز و عدم وجود دلیل موجه)

در شرایط عادی، وقتی مهریه از نوع عندالمطالبه است و زن به طور قانونی از حق حبس استفاده می کند، گفتیم که حق نفقه او از بین نمی رود. اما وقتی مهریه عندالاستطاعه باشد و زن حق حبس نداشته باشد، داستان کاملاً برعکس می شود. اگر زن از تمکین خودداری کند و دادگاه این عدم تمکین را غیرموجه بداند، زن ناشزه محسوب می شود. یکی از اصلی ترین و مهم ترین پیامدهای نشوز زن، سقوط حق نفقه اوست.

یعنی اگر مرد ثابت کند که زن بدون هیچ دلیل قانونی و موجهی، از انجام وظایف زناشویی (چه عام و چه خاص) خودداری می کند، دیگر الزامی به پرداخت نفقه او ندارد. این موضوع می تواند بار مالی سنگینی را به زن تحمیل کند و او را در وضعیت دشواری قرار دهد. پس اگر مهریه تان عندالاستطاعه است، خیلی مراقب این نکته باشید.

وضعیت زوجه در صورت عدم تمکین (تشریح مفهوم نشوز)

نشوز در لغت به معنای سرپیچی و عدم اطاعت است. در اصطلاح حقوقی و فقهی، وقتی زن ناشزه محسوب می شود که بدون عذر موجه شرعی و قانونی، از انجام وظایف زوجیت خود در قبال همسرش خودداری کند. این وظایف شامل:

• تمکین عام: مثل سکونت در منزل مشترک، تمکین از مرد در امور کلی زندگی، پذیرش مدیریت خانواده توسط مرد (البته در چارچوب قانون و شرع).
• تمکین خاص: به معنای برقراری رابطه زناشویی است.

اگر زن ناشزه شود، علاوه بر از دست دادن حق نفقه، ممکن است در آینده، مثلاً در صورت طلاق، در دریافت حقوق دیگر هم با مشکلاتی روبرو شود. مثلاً ممکن است در بحث اجرت المثل یا نحله، دادگاه به دلیل نشوز زن، حکم به پرداخت آن ندهد یا مبلغ کمتری را تعیین کند.

اهمیت مشورت با وکیل برای جلوگیری از پیامدهای ناخواسته

با توجه به پیچیدگی هایی که در بحث مهریه عندالاستطاعه و عدم تمکین وجود دارد، کوچک ترین اشتباه می تواند پیامدهای جبران ناپذیری برای زن داشته باشد. مثلاً یک اقدام اشتباه در عدم تمکین می تواند به راحتی منجر به از دست رفتن حق نفقه شود. به همین دلیل، شدیداً توصیه می شود که قبل از هر گونه تصمیم گیری یا اقدامی در این زمینه، حتماً با یک وکیل متخصص و مجرب در امور خانواده و مهریه مشورت کنید. یک وکیل می تواند با بررسی دقیق شرایط شما، بهترین راهکار را ارائه دهد و از بروز مشکلات حقوقی بیشتر جلوگیری کند.

آیا مهریه عندالاستطاعه زندان دارد؟ (پاسخ به یک ابهام مهم)

یکی دیگر از سوالات پرتکرار و مهم در مورد مهریه عندالاستطاعه، این است که آیا بابت این نوع مهریه، مرد به زندان می افتد؟ این نگرانی هم برای زنان وجود دارد که شاید نتوانند به حقشان برسند و هم برای مردان که نگران پیامدهای مالی آن هستند. بیایید این موضوع را شفاف سازی کنیم.

توضیح اصل عدم حبس زوج در مرحله مطالبه اولیه مهریه عندالاستطاعه

به طور کلی و در مرحله اول مطالبه مهریه عندالاستطاعه، مرد به زندان نمی رود. یادتان هست گفتیم که در این نوع مهریه، زن باید استطاعت مالی مرد را ثابت کند؟ تا وقتی زن نتواند این موضوع را اثبات کند، مرد هیچ بدهی ای از نظر قانونی ندارد که بابتش زندانی شود. دادگاه در ابتدا از مرد نمی خواهد که مهریه را بپردازد، بلکه از زن می خواهد که توانایی مالی مرد را ثابت کند.

پس، مادامی که استطاعت مالی مرد ثابت نشده باشد، اصلاً حکم پرداخت مهریه صادر نمی شود که بخواهد بابت عدم پرداخت آن، حکم جلب یا زندان برای مرد صادر شود. این یک تفاوت اساسی با مهریه عندالمطالبه است که در آن، به محض مطالبه مهریه توسط زن، حکم پرداخت صادر می شود و اگر مرد اعسار (ناتوانی مالی) خود را ثابت نکند، ممکن است به زندان بیفتد.

استثنا: امکان جلب و حبس در صورت اثبات استطاعت مالی زوج و امتناع او از پرداخت

اما یک استثنا مهم وجود دارد! این طور نیست که مهریه عندالاستطاعه هیچ وقت منجر به زندان نشود. اگر زن موفق شود در دادگاه ثابت کند که همسرش توانایی مالی پرداخت مهریه را دارد، و دادگاه هم به این نتیجه برسد، در آن صورت حکم به پرداخت مهریه (معمولاً به صورت اقساط) صادر می کند.

حالا اگر مرد با وجود اینکه استطاعت مالی اش ثابت شده و دادگاه حکم به پرداخت (مثلاً قسط بندی) داده، از پرداخت اقساط یا مبلغ تعیین شده توسط دادگاه امتناع کند، در اینجاست که داستان فرق می کند و امکان جلب و حبس او وجود دارد. در واقع، اینجا دیگر مرد بدهکار محسوب می شود و مثل هر بدهکار دیگری، اگر از اجرای حکم دادگاه سرپیچی کند، می تواند زندانی شود.

فرآیند قانونی اثبات استطاعت و صدور حکم جلب

برای اینکه این اتفاق بیفتد، زن باید مراحل زیر را طی کند:

1. ارائه دادخواست مطالبه مهریه: ابتدا زن باید دادخواست مطالبه مهریه عندالاستطاعه را به دادگاه خانواده ارائه دهد.
2. اثبات استطاعت مالی مرد: این مرحله حیاتی است. زن باید با ارائه مدارکی مثل لیست اموال، حساب های بانکی، فیش حقوقی، جواز کسب، سهام و هر سند دیگری که نشان دهنده توانایی مالی مرد است، به دادگاه ثابت کند که مرد قادر به پرداخت مهریه است.
3. صدور حکم پرداخت: اگر دادگاه با توجه به مدارک، استطاعت مالی مرد را احراز کند، حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. این حکم می تواند به صورت یکجا یا قسط بندی باشد.
4. امتناع از پرداخت و درخواست جلب: اگر مرد با وجود صدور حکم قطعی و اثبات استطاعت، از پرداخت مهریه یا اقساط آن امتناع کند، زن می تواند از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، درخواست جلب او را بدهد.

پس به طور خلاصه، مهریه عندالاستطاعه به خودی خود منجر به زندان نمی شود، مگر اینکه زن توانایی مالی مرد را ثابت کند و مرد پس از صدور حکم دادگاه، از پرداخت امتناع ورزد. در این شرایط، پیامدهای حقوقی و امکان حبس، شبیه به مهریه عندالمطالبه ای می شود که قسط بندی شده و مرد اقساطش را نمی دهد.

نکات حقوقی مهمی که باید بدانید

در مسائل مربوط به مهریه و حق حبس، پیچیدگی ها و جزئیات حقوقی زیادی وجود دارد که ممکن است برای عموم مردم گیج کننده باشد. اینجا به چند نکته مهم که معمولاً سوال برانگیز هستند، اشاره می کنیم تا آگاهی تان بیشتر شود:

اگر زوجین در زمان عقد، شرط کنند که زن حق حبس داشته باشد، آیا این شرط در مهریه عندالاستطاعه معتبر است؟

قانون مدنی ما اجازه می دهد که شروطی را در ضمن عقد نکاح قرار دهیم، به شرطی که این شروط با ذات عقد یا با قوانین آمره (یعنی قوانینی که حتماً باید رعایت شوند و قابل تغییر نیستند) مخالف نباشند. در مورد حق حبس در مهریه عندالاستطاعه، نظرات حقوقی متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند چون ماهیت مهریه عندالاستطاعه به گونه ای است که آن را از حال بودن خارج می کند و این یک حکم آمره است، شرط حق حبس در آن باطل است. اما برخی دیگر می گویند اگر این شرط به وضوح در عقدنامه قید شود و با قصد و اراده طرفین باشد، می تواند معتبر باشد. اما با توجه به رویه قضایی غالب که حق حبس را منحصر به مهریه حال می داند، بعید است دادگاه ها چنین شرطی را در مهریه عندالاستطاعه معتبر بدانند. بنابراین، تکیه کردن بر چنین شرطی ریسک بالایی دارد و بهتر است در این زمینه حتماً با وکیل متخصص مشورت کنید.

آیا می توان نوع مهریه را پس از عقد از عندالاستطاعه به عندالمطالبه (یا بالعکس) تغییر داد؟

بله، امکان تغییر نوع مهریه پس از عقد وجود دارد، اما این کار باید با توافق و رضایت کتبی هر دو طرف (زن و شوهر) انجام شود. این توافق می تواند در قالب یک سند رسمی در دفتر اسناد رسمی یا حتی در یک صورت جلسه معتبر که به امضای هر دو طرف و شهود رسیده باشد، ثبت شود. تغییر مهریه از عندالاستطاعه به عندالمطالبه، به زن این حق را می دهد که مهریه اش را بدون نیاز به اثبات توانایی مالی مرد، مطالبه کند و در صورت حال شدن مهریه، حق حبس هم برای او ایجاد می شود. برعکس، اگر مهریه از عندالمطالبه به عندالاستطاعه تغییر کند، زن حق حبس خود را از دست می دهد و برای مطالبه مهریه باید استطاعت مالی مرد را ثابت کند.

در صورت اعسار زوج، وضعیت حق حبس (در مهریه عندالمطالبه) چگونه است؟

اعسار یعنی ناتوانی مالی. اگر مهریه عندالمطالبه باشد و مرد پس از مطالبه زن، اعسار خود را (یعنی اینکه توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد) ثابت کند، دادگاه مهریه را قسط بندی می کند. در اینجا سوال پیش می آید که آیا حق حبس زن با قسط بندی مهریه از بین می رود؟ طبق رویه قضایی و نظر غالب حقوق دانان، با قسط بندی مهریه، حق حبس زن از بین نمی رود، چون اصل مهریه هنوز به طور کامل پرداخت نشده است. اما نکته مهم اینجاست که زن باید در این شرایط هم از ابتدا حق حبس را اعمال کرده باشد و تمکین قبلی نداشته باشد. یعنی اگر زن از حق حبس خود استفاده نکرده بود و حالا مرد اعسار خود را ثابت کرده، دیگر نمی تواند به حق حبس استناد کند.

چه مدارکی برای اثبات استطاعت یا اعسار زوج مورد نیاز است؟

• برای اثبات استطاعت (توسط زن): لیست اموال و دارایی های مرد (ملک، خودرو، سهام، حساب بانکی، جواز کسب، حقوق و مزایای شغلی، پروانه وکالت یا پزشکی و هر گونه درآمد دیگر)، شهادت شهود مطلع، تحقیقات محلی.
• برای اثبات اعسار (توسط مرد): لیست اموال و دارایی های خود و همسرش، مدارک بدهی ها، استشهادیه شهود (چهار شاهد عاقل و بالغ که از وضعیت مالی مرد آگاه باشند و شهادت دهند که او توانایی پرداخت ندارد)، گردش حساب های بانکی، گواهی کسر از حقوق (در صورت کارمند بودن) و هر مدرکی که نشان دهنده عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه باشد.

توصیه های حقوقی به زوجین هنگام تعیین مهریه

انتخاب نوع مهریه، یک تصمیم مهم و سرنوشت ساز در آغاز زندگی مشترک است. توصیه می شود:

1. با آگاهی کامل تصمیم بگیرید: هر دو طرف، زن و مرد، باید با آگاهی کامل از تفاوت های مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه و پیامدهای حقوقی هر کدام، تصمیم بگیرند.
2. مشورت با وکیل: حتماً قبل از امضای عقدنامه، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت کنید تا از تمام جزئیات و حقوق خود مطلع شوید و بهترین تصمیم را برای شرایط زندگی خودتان بگیرید.
3. شفافیت در عقدنامه: هر آنچه که مورد توافق قرار می گیرد، باید به صورت کاملاً شفاف و بدون ابهام در عقدنامه ذکر شود. از به کار بردن عبارات کلی یا مبهم خودداری کنید.

این توصیه ها می توانند به شما کمک کنند تا از بروز بسیاری از مشکلات حقوقی و مالی در آینده جلوگیری کنید و زندگی مشترک خود را بر پایه های مستحکم تری بنا نهید.

نتیجه گیری

خب، تا اینجا با هم سفر کردیم در دنیای پیچیده اما جذاب حقوق مهریه و حق حبس. دیدیم که مهریه فقط یک عدد روی سند ازدواج نیست، بلکه ابعاد حقوقی عمیقی دارد که دانستنشان برای هر کسی که قصد ازدواج دارد یا درگیر مسائل خانوادگی است، لازم است. به طور خلاصه، پاسخ اصلی به سوالمان این بود که حق حبس در مهریه عندالاستطاعه قابل اعمال نیست.

یادتان باشد، اصلی ترین دلیل این موضوع این است که مهریه عندالاستطاعه، به خاطر قید و شرط توانایی مالی مرد، از حالت حال بودن خارج می شود. حق حبس فقط برای مهریه عندالمطالبه است که بدون قید و شرط، قابل مطالبه است. این یعنی اگر مهریه شما عندالاستطاعه باشد و شما از تمکین خودداری کنید، نه تنها حق حبس قانونی ندارید، بلکه ممکن است حق نفقه خود را هم از دست بدهید و ناشزه محسوب شوید.

در مورد بحث زندان هم، با اینکه در نگاه اول مهریه عندالاستطاعه منجر به زندان نمی شود، اما اگر زن موفق به اثبات توانایی مالی مرد شود و مرد با وجود حکم دادگاه از پرداخت امتناع کند، بله، امکان جلب و حبس وجود دارد. پس این طور نیست که این نوع مهریه، کاملاً بی دردسر باشد.

موضوعات حقوقی، به خصوص در حوزه خانواده، همیشه پر از جزئیات و نکات ریز هستند که عدم آگاهی از آن ها می تواند هزینه های سنگینی را به همراه داشته باشد. به همین دلیل، تأکید می کنیم که پیش از هر اقدام یا تصمیم گیری مهمی در زمینه مهریه، نفقه و تمکین، حتماً با یک وکیل متخصص و باتجربه در این حوزه مشورت کنید. یک مشاور حقوقی می تواند با توجه به شرایط خاص شما، بهترین راهنمایی ها را ارائه دهد و از تضییع حقوق شما جلوگیری کند.

با آگاهی کامل و اطلاعات دقیق، می توانید تصمیمات بهتری برای آینده خود و زندگی مشترک تان بگیرید.