حذف ۴ صفر از پول ملی / آیا ریال ایران نجات پیدا می کند؟

آرمان زارعی: محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی در سی و دومین همایش سیاست های پولی و ارزی و در نشست تخصصی «ارتقای حکمرانی پولی و بانکی و سرمایه گذاری برای تولید» بار دیگر بر اهمیت اجرای طرح حذف چهار صفر از پول ملی تأکید کرد. فرزین گفت: «اگر این سیاست در زمان مناسب اجرا شود به موفقیت خواهد رسید؛ تجربه ۷۰ کشور جهان نیز این موضوع را تأیید می کند.»فرزین تصریح کرد: «باید نگاه منفی به ریال ایران تغییر کند» و حذف صفرها گامی اساسی در راستای بازسازی اعتماد عمومی به پول ملی خواهد بود. او با تأکید بر اهمیت این اصلاح ساختاری حذف صفر را فراتر از یک تغییر ظاهری دانست و آن را به مثابه اصلاحی در سازوکار پولی کشور معرفی کرد.

به گزارش ساینس بلاگ؛ نخستین تجربه حذف صفر از پول ملی به آلمان پس از جنگ جهانی اول برمی گردد که در سال ۱۹۲۳ طی بحران ابرتورم ۱۲ صفر از مارک آلمان حذف شد و «رنتن مارک» معرفی شد. پس از آن اتریش مجارستان فرانسه هلند و کره جنوبی نیز اقدام به حذف صفر کردند. آرژانتین و برزیل چندین بار صفرهای پول خود را کم کردند اما همچنان با تورم بالا مواجه اند. روسیه بلغارستان ترکیه جمهوری آذربایجان و ترکمنستان نیز حذف صفر را تجربه کرده اند. ترکیه در سال ۲۰۰۵ با حذف ۶ صفر تجربه ای موفق داشت. زیمبابوه و ونزوئلا علی رغم حذف گسترده صفرها نتوانستند بر بحران اقتصادی غلبه کنند.

این نخستین بار نیست که حذف صفر از پول ملی در دستور کار دولت قرار می گیرد. پیش از این در دی ماه سال گذشته رسانه ها از ارائه لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور توسط دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان خبر داده بودند. لایحه ای که به صورت یک فوریتی به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. اگرچه شهرام دبیری معاون پارلمانی رئیس جمهور این خبر را تکذیب کرد اما نشانه های آشکار از عزم دولت برای اصلاح پول ملی وجود داشت.

تاریخچه حذف صفر؛ از دولت هاشمی تا امروز

بحث حذف صفر از پول ملی قدمتی نزدیک به سه دهه دارد. نخستین بار در سال های ۱۳۷۲ و ۱۳۷۳ و در دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی ایده حذف صفرها در محافل اقتصادی مطرح شد. با این حال این موضوع تا دولت محمود احمدی نژاد وارد مرحله جدی تری نشد.

در دولت دهم به دستور رئیس جمهور وقت محمود بهمنی رئیس کل وقت بانک مرکزی مسئول انجام مطالعات اولیه درباره حذف صفرها شد. با این وجود به دلیل همزمانی با اجرای قانون هدفمندی یارانه ها و شرایط خاص اقتصادی کشور این طرح به مرحله اجرا نرسید. محمود بهمنی در نهایت اعلام کرد که حذف صفرها در دستور کار دولت قرار ندارد و اجرای آن در آن زمان ضروری به نظر نمی رسد.

احیای ایده در دولت روحانی

دولت حسن روحانی بار دیگر موضوع حذف صفر از پول ملی را احیا کرد. در ابتدا سخن از حذف سه صفر به میان آمد اما به تدریج بحث حذف چهار صفر و اصلاح واحد پولی کشور جدی تر مطرح شد. کارشناسان اقتصادی در این مقطع معتقد بودند که حذف صفرها بیشتر کارکرد ظاهری دارد و بر متغیرهای کلان اقتصادی همچون تورم اثر محسوسی نخواهد گذاشت. با این حال این اقدام می توانست فرآیند حسابداری معاملات مالی و محاسبات روزمره را برای شهروندان ساده تر کند.

در سال ۱۳۹۳ ولی الله سیف رئیس کل وقت بانک مرکزی تصریح کرد که اجرای این طرح ضروری است اما مشروط به دستیابی به نرخ تورم تک رقمی و تثبیت شرایط اقتصادی کشور. سیف بر اهمیت فراهم سازی زیرساخت های لازم از جمله چاپ اسکناس های جدید پیش از اجرای طرح تأکید داشت.

از تغییر واحد پول تا تصویب لایحه

در آذرماه ۱۳۹۵ دولت یازدهم تصمیم گرفت واحد شمارش پول ملی را از ریال به تومان تغییر دهد؛ به طوری که هر تومان معادل ده ریال در نظر گرفته شود. ولی الله سیف در توضیح این تصمیم اعلام کرد که این اقدام به معنای حذف صفر از پول ملی نیست و تنها تغییر در واحد شمارش رخ داده است. او همچنین وعده داد که لایحه ای مستقل برای حذف چهار صفر از پول ملی به مجلس ارائه خواهد شد.

این وعده در نهایت در مردادماه ۱۳۹۸ تحقق یافت. در جلسه ای به ریاست حسن روحانی هیئت دولت لایحه بانک مرکزی برای حذف چهار صفر و تغییر واحد پول ملی به تومان را تصویب کرد. در ادامه مجلس شورای اسلامی در اردیبهشت ۱۳۹۹ کلیات این لایحه را تأیید کرد اما فرایند تصویب نهایی و اجرایی شدن آن به دلایل مختلف از جمله بحران های اقتصادی ناشی از تحریم ها و شیوع ویروس کرونا متوقف شد.

نگاه تحلیلگران به حذف ۴ صفر

اکنون با طرح مجدد این موضوع از سوی محمدرضا فرزین بار دیگر بحث بر سر این است که آیا شرایط برای اجرای موفق طرح فراهم شده است یا خیر. حذف صفر از پول ملی اگرچه اثر مستقیم بر قدرت خرید یا نرخ تورم ندارد اما می تواند به بهبود فضای روانی اقتصاد کمک کند. این اقدام با ساده تر کردن معاملات کاهش هزینه های چاپ اسکناس و تسهیل عملیات حسابداری و حسابرسی می تواند بخش هایی از نظام اقتصادی را کارآمدتر کند.

منتقدان این طرح هشدار می دهند که بدون اصلاحات ساختاری در اقتصاد کنترل تورم و ایجاد ثبات پولی حذف صفرها تنها یک اقدام نمادین باقی خواهد ماند. تجربه کشورهایی همچون زیمبابوه آرژانتین و ونزوئلا نشان می دهد که حذف صفر بدون پشتوانه اقتصادی قوی به سرعت بی اثر می شود.

در مقابل حامیان این سیاست به نمونه های موفقی چون ترکیه اشاره می کنند که با اصلاحات اقتصادی همزمان با حذف صفرها توانست واحد پول ملی خود را بازیابی کند و اعتبار آن را در عرصه بین المللی افزایش دهد.

۲۲۳۲۲۴