انتقاد سازنده یا تخریب سیاسی؟

به گزارش ساینس بلاگ محمد احمدی در یادداشتی نوشت: فضای رسانه ای کشور به ویژه در حوزه مسائل حساس و پراهمیتی مانند دسترسی به اینترنت و رفع محدودیت های آن همواره یکی از میدان های اصلی تقابل افکار عمومی و سیاست های دولت بوده است. در این میان مطالبی که تحت عنوان «نقد دولت» منتشر می شود اگرچه در ظاهر رنگ و بوی مطالبه گری دارد اما گاه بیش از آنکه به شفافیت و اصلاح امور کمک کند به ابزارهایی برای تخریب سیاسی تسویه حساب جناحی و سهم خواهی و ایجاد شکاف در اعتماد عمومی تبدیل می شود.این در حالی است که مقام معظم رهبری در بیانات اخیرشان مکررا تفتیش و تخریب افکار عمومی را جرم و حرام سیاسی تلقی کرده اند.
در این شرایط پرسش مهمی که باید به آن پاسخ داد این است که تفاوت مطالبه گری ملی با تخریب سیاسی چیست؟ چه زمانی یک نقد سازنده تلقی می شود و چه زمانی این انتقاد به عنوان یک اقدام تخریبی و جناحی شناخته می شود؟ این یادداشت با رویکردی ژورنالیستی تلاش می کند مرز این دو رویکرد را به دقت ترسیم کند و ضرورت های نقد منصفانه و مطالبه گری حرفه ای در فضای رسانه ای کشور را بازگو کند.
۱. ارزش های خبری: شفافیت دقت و انصاف
در روزنامه نگاری حرفه ای ارزش های خبری همچون شفافیت دقت تعادل بی طرفی و انصاف نقشی کلیدی در نحوه تولید و انتشار خبرها دارند. این اصول مرز میان «نقد حرفه ای» و «تخریب سیاسی» را تعیین می کنند.
یکی از این ارزش ها اصل شفافیت در هدف و نیت انتقاد است. نقد سازنده هدفی روشن دارد؛ اصلاح امور و بهبود سیاست ها. در مقابل نقدی که با نیت های پنهان و بدون ارائه اطلاعات شفاف و دقیق منتشر می شود بیشتر از آنکه یک نقد منصفانه باشد نوعی عملیات روانی برای کاهش سرمایه اجتماعی دولت است.
به عنوان مثال برخی از مطالب اخیر با طرح عباراتی نظیر «نبود اراده جدی» «تاخیر در تصمیم گیری» و «برداشتن گام به گام فیلترینگ» ذهن مخاطب را با یک ناامیدی کلی نسبت به دولت همراه می کنند بدون آنکه به مخاطب اطلاعات دقیقی از موانع فرآیندها و چالش های نهادی تصمیم گیری بدهند. در حالی که بر اساس اصول روزنامه نگاری باید به این پرسش پاسخ داده شود: آیا منتقد اطلاعات دقیق و شفاف درباره فرآیند تصمیم گیری داشته است یا صرفاً به ابهام آفرینی اکتفا کرده است؟
۲. مطالبه گری واقعی؛ نقد با پیشنهاد همراه است
یکی از شاخص های کلیدی برای تشخیص تفاوت میان «مطالبه گری ملی» و «تخریب جناحی» وجود یا نبود راهکار جایگزین در متن نقد است. روزنامه نگاری مسئولانه و مطالبه گری واقعی نه تنها مشکلات را مطرح می کند بلکه با ارائه راه حل های جایگزین مسیر اصلاح را نشان می دهد.
برای مثال اگر سیاست «رفع فیلترینگ گام به گام» مورد انتقاد است منتقد باید گزینه های جایگزین را نیز پیشنهاد کند. آیا امکان رفع فوری و کامل فیلترینگ وجود دارد؟ آیا تجربه های مشابه در کشورهای دیگر بررسی شده اند؟ آیا ملاحظات امنیتی و فرهنگی کشور در این انتقاد لحاظ شده است؟ اگر این پرسش ها بی پاسخ بمانند آن گاه مخاطب با این تصور روبه رو می شود که منتقد تنها به دنبال القای ناامیدی و عدم اطمینان است.
از سوی دیگر اگر هدف اصلاح و بهبود است باید به دنبال ارائه پیشنهادهای منطقی و عمل گرایانه بود. متأسفانه در بسیاری از مطالب رسانه ای اخیر به جای ارائه راهکار صرفاً ابهام آفرینی و طرح سوالات بی پاسخ دیده می شود. پرسش هایی نظیر «آیا برداشتن فیلترینگ متوقف نخواهد شد؟» یا «آیا دولت به وعده هایش پایبند می ماند؟» در حالی مطرح می شوند که هیچ پاسخ دقیق و راهکاری برای این سوالات ارائه نمی شود.
۳. ابهام آفرینی؛ ابزار خطرناک برای افکار عمومی
یکی از روش های رایج در تخریب رسانه ای استفاده از تکنیک ابهام آفرینی است. این روش یکی از ابزارهای جنگ روانی به شمار می رود که به جای شفاف سازی ذهن مخاطب را به سمت تردید شک و ناامیدی سوق می دهد.
طرح سوالات بی پاسخ یکی از نشانه های ابهام آفرینی است. جملاتی مانند:
«آیا دولت به وعده هایش عمل خواهد کرد؟»
«آیا سیاست گام به گام به معنای تعویق بی پایان نیست؟»
«آیا این مسیر متوقف نخواهد شد؟»
این پرسش ها حتی اگر پاسخی هم نداشته باشند اثری روانی بر ذهن مخاطب می گذارند. پس از مواجهه با این سوالات مخاطب به جای آنکه به راه حل فکر کند با نوعی حس ناامیدی بی اعتمادی و بلاتکلیفی مواجه می شود. این در حالی است که رسالت روزنامه نگاری ایجاد شفافیت و امید در جامعه است نه ترویج تردید و بی اعتمادی.
۴. تخریب سیاسی تسویه حساب جناحی و از دست رفتن اعتماد عمومی
یکی از بزرگ ترین تهدیدهای فضای رسانه ای آلوده شدن نقدهای ملی به انگیزه های جناحی و حزبی است. در این فضا برخی از فعالان رسانه ای به جای توجه به منافع عمومی مطالبات ملی را به ابزاری برای فشار بر دولت و تسویه حساب های جناحی تبدیل می کنند.
نمونه های این رویکرد را می توان در نقدهای اخیر در موضوع فیلترینگ دید. در این نقدها نه تنها به موانع نهادی و فرآیندهای تصمیم گیری توجه نمی شود بلکه دولت را به تنهایی مسئول این تصمیمات معرفی می کنند. در حالی که سیاست گذاری در حوزه اینترنت و ارتباطات فرآیندی چندبعدی و بین نهادی است که تمامی قوا نهادهای فرهنگی و امنیتی در آن نقش دارند.
روزنامه نگاری جناحی و تسویه حساب سیاسی تنها به بی اعتمادی عمومی دامن می زند و آسیب های جبران ناپذیری به همراه دارد. این در حالی است که رسانه ها باید به عنوان پل ارتباطی میان مردم و دولت زمینه اصلاح امور را فراهم کنند نه آنکه خود به بخشی از فضای تخریب و ناامیدی تبدیل شوند.
۵. راهکارهایی برای اصلاح شیوه های انتقاد رسانه ای
پرهیز از ابهام آفرینی: روزنامه نگاران باید به جای طرح سوالات بی پاسخ پاسخ های دقیق و تحلیل های کارشناسی ارائه کنند.
ارائه پیشنهاد جایگزین: انتقاد از یک سیاست باید همراه با پیشنهاد جایگزین باشد.
دقت در تحلیل های ساختاری: تحلیل های رسانه ای باید موانع نهادی و نقش سایر نهادها را در نظر بگیرند.
تمرکز بر هدف اصلی انتقاد: هدف اصلی رسانه ها اصلاح و بهبود امور است نه تسویه حساب سیاسی.
مطالبه گری واقعی یا تضعیف اعتماد؟
رسانه های کشور باید خط روشنی میان نقد سازنده و تخریب سیاسی ترسیم کنند. نقد سازنده هدفش اصلاح و بهبود است اما تخریب سیاسی با ابزار ابهام آفرینی تسویه حساب جناحی و القای ناامیدی اعتماد مردم را نسبت به نظام اجرایی تضعیف می کند.
اگر رسانه ها در کنار مردم ایستاده اند باید با رویکردی منصفانه نه تنها مشکلات را بیان کنند بلکه راه حل هایی عملی و کارشناسی ارائه دهند. تا حدالمقدور به وفاق ملی که شعار دولت منتخب است نزدیک شویم اگر این اصل رعایت نشود رسانه ها به جای صدای مردم به بلندگوی جناح های سیاسی تبدیل خواهند شد. و در این میان آنچه از دست می رود اعتماد عمومی به کل نظام تصمیم گیری است.

*بازنشر مطالب دیگر رسانه ها در ساینس بلاگ به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان می باشد.

پایان خبر ساینس بلاگ